…ekrany

W minionych epokach źródłem nie tylko ogrzewania, ale i światła był kominek. Urządzenie to znane już w starożytnym Rzymie, zaś w Europie kominek rozpowszechnił się w XII wieku. Kominki były ważną częścią wyposażenia w rezydencjach arystokratów, uważano je za niezbędny element służący nie tylko do ogrzewania, ale i jako dekoracyjny, wpisujący się w aranżację, komponent podnoszący prestiż danej rezydencji. W zależności od mody, upodobań i zamożności właściciela zmieniały się ich wielkość, materiał, z którego były wykonywane i wyposażenie w niezbędne akcesoria do ich obsługi.

Kominki w znakomitej większości wyposażone były w artystycznie zdobione przedmioty, takie jak: żelazne uchwyty na łuczywa, pogrzebacz oraz… wilki, czyli stojaczki przeznaczone na przechowywanie drewnianych szczap, oraz chroniący przed żarem ekran. Chociaż nie ma dokładnej daty uruchomienia osłon kominkowych, wiadomym jest, że ich zadaniem było chronienie ludzi przed nadmiernym ciepłem i iskrami wypadającymi z paleniska. Ich piękne ornamenty, metalowe elementy, dekoracje tworzyły całość kominkowej aranżacji, która dodatkowo ocieplała wnętrza pałaców, willi i dworków.

W średniowieczu przed nadmiernym gorącem z kominka chroniły specjalne ekrany i kosze z wikliny, w które wsuwano nogi. W XVI i XVII wieku ekrany kominkowe przeżywały okres swojej świetności, były dawane jako prezenty, zaś ówczesne inwentarze są pełne opisów tych mebli, nieraz niezwykle kosztownych i wyrafinowanych. Na przykład ekran kominkowy Króla Słońce był wykonany ze srebra, miał pięć stóp wysokości i ważył ponad dziesięć kilogramów. Wszystko zależało od gustu i fantazji mieszkańców danego pałacu, dworku czy willi. W drugiej połowie XVIII wieku konstruowano ekrany imitujące obrazy, które wstawiano w otwór kominka, ich ramy dopasowywano do kształtu wnęki, dekorowano je odpowiednio do charakteru dekoracji kominka, często także złocono. Specjalna osłona stawiana przed kominkiem nie tylko chroniła przed żarem, ale również wtedy, kiedy ogień został wygaszony – zasłaniała nieestetyczne wnętrze paleniska.

Ekrany kominkowe wytwarzano z rozmaitych materiałów, ramy wspierane na nóżkach wykonywane były z drewna bądź kute w metalu, a w nich umieszczano rozpięte tkaniny, skóry, drewno lub inne materiały. W następnym stuleciu wraz ze zmniejszeniem rozmiarów kominków zmniejszyły się i ekrany. Wynaleziono nowe typy ruchomych osłon; obrotowe, osadzone na słupku przy pomocy specjalnej śruby i kulisowe z ramą przesuwaną w pionie wzdłuż wewnętrznej prowadnicy. Pozwalały one dostosować wysokość ekranu do wzrostu siedzącej osoby. Do dzisiejszych czasów przetrwała znikoma ilość ekranów, po pierwsze ze względu na zmieniającą się modę, a po drugie łatwo ulegały one zniszczeniu z powodu bezpośredniej styczności z ogniem.

Ekran ze zbiorów Muzeum Podlaskiego w Białymstoku