badania – archiwum

ARCHIWUM

<<< Powrót

BADANIA ARCHEOLOGICZNE PROWADZONE
w 2018 r.

CHOROSZCZ, gm. Choroszcz,Letnia Rezydencja Jana Klemensa Branickiego

          W czerwcu 2018 r. w południowej części założenia pałacowo-ogrodowego hetmana Branickiego dokonano ważnego odkrycia. W trakcie badań archeologicznych odsłonięto poziom fundamentowania najprawdopodobniej ogrodzenia XVIII– wiecznej wytwornej rezydencji magnata. 

Letnia rezydencja Jana Klemensa Branickiego, gloryfikującą osobę i ród fundatora, stanowi na mapie Polski obiekt o wyjątkowym charakterze. Była wzorowana na najznamienitszych, modnych ówcześnie, barokowych założeniach rezydencjonalnych we Francji, Wersalu i Vaux-le-Vicomte.  W XIX w. Choroszcz stała się własnością niemieckich fabrykantów Moesów, którzy przekształcili dawną letnią rezydencję Branickich w wielką osadę fabryczną. W 1915 r. wycofujące się wojska rosyjskie wysadziły w powietrze pałac i część budynków mieszkalno-biurowych i fabrycznych. W okresie międzywojennym teren dawnej rezydencji hetmańskiej wraz z zaadaptowanymi  budynkami poprzemysłowymi należał do szpitala psychiatrycznego. Po II wojnie światowej budynek pałacu odbudowano, a od 1973 r. właścicielem budynku, a później i założenia ogrodowo-parkowego, zostało Muzeum Okręgowe w Białymstoku.

Przeprowadzone badania pozwoliły określić lokalizację reliktów fundamentów najprawdopodobniej ogrodzenia rezydencji,  wzniesionego w XVIII w. Odkrycie tego obiektu było jednym z ważniejszych postulatów badawczych i konserwatorskich w zakresie opracowania projektu rewaloryzacji zespołu pałacowo-parkowego w Choroszczy. Dokumentacja z badań jest dostępna w archiwum Działu Archeologii Muzeum Podlaskiego w Białymstoku.

JATWIEŹ DUŻA, gm. Suchowola Obiekt obronny z końca epoki brązu

            Grodziska, pozostałości dawnych fortec górujące w krajobrazie pogranicza od dawna rozpalają wyobraźnię badaczy przeszłości. O Wiźnie czy Tykocinie wspominał już Zygmunt Gloger a wiele następnych pokoleń archeologów z każdym następnym sezonem badań ujawnia kolejne ich tajemnice. Dziś już niemal na stałe wpisały się one w krajobraz kulturowy Podlasia, naszą powszechną świadomość i wyobrażenie okresu średniowiecza na mazowiecko-rusko-jaćwieskim pograniczu. Jest to w zasadzie prawdą, dobrze udokumentowaną w źródłach archeologicznych i historycznych. Jednak…

            Postęp technologiczny ostatnich lat jest trudny do opisania, nieustannie zmusza nas do podejmowania nowych wyzwań i weryfikacji wykreowanego już obrazu przeszłości. I tak w roku 2017 zaprzyjaźnieni z nami badacze z Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie odkryli na terenie Podlasia kilkadziesiąt nieznanych dotąd obiektów obronnych. Już sama ich liczba robi wrażenie, choć można było się tego w pewnym stopniu spodziewać. Technologia LIDAR pozwala zobaczyć to, co jest w zasadzie niewidoczne, ukryte w gęstych lasach.

            Wśród nowych odkryć jest jednak kilkadziesiąt obiektów, które wymykają się nieco klasycznym wyobrażeniom grodów wczesnośredniowiecznych. Znaleziono je w miejscach, gdzie nikt się ich nie spodziewał – po środku dolin, wśród zatorfionych mokradeł i błot. Trudno sobie wyobrazić sens takiej lokalizacji. Ogromny wysiłek organizacyjny aby fortyfikować miejsce, które zalać może następna wiosenna powódź? W zasadzie odpowiedzi mogły być dwie. Człowiek ówczesny działał irracjonalnie (dziś także nie jest to nam obce). A może to środowisko wyglądało inaczej. Niższy poziom wody, brak osadów torfowych sprawiał, że były one bardzo atrakcyjne.

            Należało to zweryfikować. Wybraliśmy jeden z takich obiektów położony niedaleko w okolicy Jatwiezi Dużej, w dolinie Brzozówki – niewielkiej rzeki, która kilka kilometrów dalej wpada do Biebrzy. Tu w sierpniu 2018 roku jako ekspedycja Muzeum Podlaskiego w Białymstoku rozpoczęliśmy badania wykopaliskowe. Dobrym standardem stało się już, że wszystkie prace prowadziliśmy wspólnie z zespołem paleogeografów z Instytutu Geografii Uniwersytetu im. Jana Kochanowskiego w Kielcach, przy stałym wsparciu i współpracy z Biebrzańskim Parkiem Narodowym. Podobnie jak w latach poprzednich, niezastąpieni okazali się studenci oraz doktoranci Instytutów Archeologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i Uniwersytetu Warszawskiego.

            W trakcie trzech tygodni udało nam się odsłonić dobrze zachowane pozostałości struktur obronnych – wykopanych w twardej glinie fos oraz wałów umocnionych kamieniami. W środku grodziska nie było jednak śladów zabudowy mieszkalnej. Co zastanawiające, przestrzeń ta była jednak gęsto wypełniona głębokimi jamami zasobowymi – piwniczkami, które służyły najpewniej do przechowywania zapasów żywności. Samych zabytków też było niewiele. To zaledwie kilkadziesiąt nałupanych krzemieni i fragmentów rozbitych naczyń – stanowczo za mało na miejsce trwałej osady. Najważniejsze jednak, że pozyskany materiał pozwolił dość precyzyjnie ustalić czas powstania i funkcjonowania fortecy. To okres około VIII – X wieku przed narodzeniem Chrystusa, a więc koniec epoki brązu i sam początek epoki żelaza, blisko 2000 lat wcześniej niż powszechnie znane nam grodziska w Wiźnie czy Tykocinie. Mniej więcej wówczas powstaje słynny Biskupin. To wówczas dochodzi do silnego ochłodzenia klimatu, spadku poziomu wód. Czy był to czas kryzysu, gdy chronić należało to, co najważniejsze dla przetrwania grupy a położone wśród bagien fortece były w istocie wielkimi magazynami?

 TRZCIANKA, gm. Janów, pow. sokólski, woj. podlaskie, stan. 1 i 14

Późnym latem 2018 r. archeolodzy z Działu Archeologii Muzeum Podlaskiego w Białymstoku powrócili do Trzcianki. Po latach przerwy wznowiono badania wykopaliskowe na znajdującym się tam grodzisku (stan. 1) oraz sąsiadującej z nim osadzie (stan. 14). O tym, że jest to miejsce wyjątkowe wiadomo było od dawna. Położenie kompleksu osadniczego na terenie podlegającym wpływom plemion bałtyjskich, Słowiańszczyzny Zachodniej i Rusi czyni go niezwykle istotnym w poznaniu wczesnośredniowiecznych dziejów Podlasia i jednocześnie sprawia, że nic co jest tam odkrywane nie jest oczywiste. Badania wykopaliskowe w Trzciance zawsze są fascynującą przygodą. Tak też było i tym razem…

Prace prowadzono w trzech wykopach badawczych, jeden założono na grodzisku – we wschodniej, przywałowej części majdanu, pozostałe dwa na osadzie. Z zarejestrowanych warstw kulturowych i obiektów pozyskano liczny materiał zabytkowy, w tym m.in. najliczniej występujące fragmenty naczyń ceramicznych, przedmioty metalowe, głównie groty strzał, fragmenty tkanin oraz materiał kostny ludzki i zwierzęcy.

JAGINTY, gm. Nowy Dwór, pow. sokólski, woj. podlaskie

Wielokulturowe dziedzictwo Podlasia pozostawiło po sobie wiele opuszczonych cmentarzy, spośród których jedną z największych zagadek były te z stelami kamiennymi. Nekropole tego typu stanowią nierozpoznany fenomen obrządku funeralnego w okresie nowożytnym, który występuje jedynie na obszarach Podlasia i Grodzieńszczyzny. Cmentarze były lokalizowane na granicy wsi i nie zawsze ich funkcjonowanie było zgodne z wykładnią kościoła. Ich byt był notorycznie potępiany w kolejnych wizytacjach biskupich, a późniejszych wiekach także przez zaborców. Spowodowane było to częstokroć brakiem kapłana przy pogrzebie, lokalizacją cmentarzy poza obrębem terenu wokół kościoła. Miejsce pochówku zmarłego oznaczono stelą kamienną a na niej wyrytym krzyżem, czasami datą lub innymi znakami. Ich geneza była wiązana z licznymi epidemiami występującymi na Podlasiu w II poł. XVII a także w wieku XIX.
Wśród licznych obiektów tego typu do weryfikacji wybrano cmentarzysko zlokalizowane w Jagintach gm. Nowy Dwór, pow. sokólski, woj. podlaskie. Kierownikiem badań wykopaliskowych zrealizowanych w 2018 roku był mgr Hubert Lepionka z Działu Archeologii Muzeum Podlaskiego. Badania archeologiczne miały na celu rozpoznanie chronologii, układu i charakteru pochówków na stanowisku.
W wykopie badawczym odnaleziono trzy groby. Według wstępnych ustaleń antropologicznych w obiekcie 1 pochowane było dziecko, o nieznanej płci, w wieku około 3 lat. Nie posiadało wyposażenia a jedynie ślady na czaszce wskazywały na to, że pierwotnie złożono je w trumnie. W obiekcie drugim znajdowała się kobieta w wieku ok. 40-50 lat. Pochowana osoba utraciła zęby w wyniku parodontozy. Pod głową zmarłej odnaleziono monetę – miedzianego solida Krystyny Wazy z 1648 roku. W ostatnim obiekcie natrafiono na pochówek w trumnie młodej osoby ok. 12 lat o nieustalonej płci. W grobie zachowały się resztki drewnianej trumny. Zmarłego wyposażono w bransoletę z szklanych paciorków, którą złożono na wysokości prawego braku.
W wyniku badań archeologicznych w Jagintach ustalono, że cmentarzysko nie jest związane z epidemią, a jest typowym cmentarzem wiejskim. Wskazuje na to układ i sposób chowania zmarłych. Dzięki okrytym artefaktom można datować je na okres nowożytny. Reszta wyników badań jest w trakcie opracowania.

BADANIA ARCHEOLOGICZNE PROWADZONE
w 2017 r.

SUPRAŚL , gm. Supraśl, Ogród Saski

Na terenie naszego województwa najbardziej znanym założeniem ogrodowym jest barokowy Ogród Jana Klemensa Branickiego w Białymstoku, określany ze względu na wspaniały, niemal królewski, splendor rezydencji mianem „polskiego Wersalu”. Słynne francuskie partery haftowe wykształciły się z efektownej ornamentyki parterów renesansowego ogrodu włoskiego, będącego splotem wątków humanistycznych nowej idei przestrzeni i późnośredniowiecznej koncepcji ogrodu kwaterowego. Symetryczny i podporządkowany architekturze ogród włoski stanowił harmonijną oprawę plastyczną klasztoru OO. Bazylianów w Supraślu w wieku XVIII. Nieodzownym elementem życia monastycznego była pielęgnacja roślin uprawianych w warzywnikach i sadach, będących elementem kompozycyjnym kwater ogrodowych. Rozplanowanie przyklasztornego ogrodu włoskiego w Supraślu opisują zarówno źródła pisane jak i ikonograficzne.
W II połowie XVIII wieku kompozycja ogrodu została zmieniona. W części południowo-wschodniej (teren dzisiejszego parku i stadionu miejskiego) urządzono boskiety, w których wnętrzu znajdowało się najprawdopodobniej rondo, od którego wychodziły ścieżki w układzie gęsiej stopki (patte d`oie). W 1892 r. część boskietowa ogrodu, należąca wówczas do fabrykanta W. F. Zacherta, została przekształcona w park publiczny. W zachodniej części parku zaprojektowano drugie rondo i wybiegające z niego promieniście alejki. Zmiany w okresie międzywojennym i powojennym doprowadziły do zatarcia historycznego układu przestrzennego kompozycji Parku Saskiego, będącego najstarszym w województwie podlaskim spacerowym ogrodem publicznym.
Założenie ogrodowe w Supraślu wymaga przeprowadzenia prac rewaloryzacyjnych, poprzedzonych wnikliwymi badaniami interdyscyplinarnymi, mającymi za zadanie poszerzenie wiedzy o rozplanowaniu przestrzennym kompozycji założenia ogrodowego i sporządzenia dokumentacji do celów projektowych. Konieczność prac naukowo-badawczych dostrzegł Burmistrz Supraśla – dr Radosław Dobrowolski, który był inicjatorem opracowania interdyscyplinarnego programu badawczego Ogrodu Saskiego, realizowanego przez historyków sztuki (dr Anna Oleńska, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk), paleobotaników (prof. Uniwersytetu w Białymstoku dr hab. Mirosława Kupryjanowicz) i archeologów (Irena Taranta, Dział Archeologii Muzeum Podlaskiego w Białymstoku).
Uzupełnieniem dotychczasowych ustaleń w świetle źródeł pisanych były przeprowadzone przez Irenę Tarantę w terminie 02.08-15.09.2017 r. badania archeologiczne. Wykopy sondażowe założono w południowej części Ogrodu Saskiego, usytuowanego między stawami rybnymi a ulicami: Konarskiego, Ogrodową i Piłsudskiego. Wykopaliska dostarczyły informacji na temat lokalizacji i nawierzchni historycznych ścieżek zachodniej i środkowej w dawnym ogrodzie włoskim. Ścieżki biegły na osi północ-południe i miały szerokość około 3 m (zachodnia) i 6 m (środkowa). Nawierzchnie zostały wykonane z naturalnego kruszywa (żwir). Podczas prac archeologicznych pobrano próby glebowe i z korzeni do analizy makroszczątkowej i palinologicznej (badania zachowanych pyłków roślin) w celu określenia szaty roślinnej ogrodu.
W ramach wykopalisk zostały przeprowadzone przez Roberta Kmiecia i Marka Lisowicza badania nieinwazyjne metodą georadarową. W otrzymanym obrazie pomiarów zarejestrowano anomalię w dawnej części boskietowej ogrodu. Prawdopodobnie jest to pozostałość jednej z trzech promieniście biegnących ścieżek w układzie gęsiej stopki (patte d`oie).
Wyniki badań interdyscyplinarnych przeprowadzone w części supraskiego założenia ogrodowego położonego między stawami rybnymi a ulicami: Konarskiego, Ogrodową i Piłsudskiego posłużą do opracowania koncepcji rewaloryzacji lub pastiszu ogrodu.

SUPRAŚL , gm. Supraśl

O nowych sensacyjnych odkryciach, związanych z ze społecznościami Pucharów Dzwonowatych, pisze Adam Wawrusiewicz. więcej

TYKOCIN, Wielka Synagoga

W maju 2017 r. przy tykocińskiej synagodze podjęto badania wykopaliskowe w związku z realizacją przez Muzeum Podlaskie w Białymstoku zadania pt. „Remont Muzeum w Tykocinie: Synagoga, Dom Talmudyczny”, dofinansowanego przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego na lata 2014-2020.
Całość prac wynikających z zaleceń Podlaskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków ma charakter  ratowniczy  i ukierunkowana jest  na rozpoznanie i dokumentację źródeł archeologicznych, które narażone są na zniszczenie podczas realizacji procesu inwestycyjnego. W dotychczas przebadanej przestrzeni odsłonięto pozostałości fundamentów ceglano-kamiennych. Ich interpretacja funkcjonalna i chronologiczna wymaga dalszych analiz. Zadokumentowano również pozostałości osadnictwa pochodzącego z wczesnej epoki brązu i początków epoki żelaza. Prace badawcze prowadzone są przez muzealny zespół pracowników Działu Archeologii którym kieruje Ireneusz Kryński. Wykopaliska potrwają do połowy lipca bieżącego roku.

BADANIA ARCHEOLOGICZNE PROWADZONE
w 2016 r.

SUPRAŚL stanowisko 3, gm. Supraśl

Czy sensacji będzie więcej?. Pytanie to przyświecało trzeciemu sezonowi badań wykopaliskowych prowadzonych na szczycie jednej z niewielkich wysp zlokalizowanych pośrodku doliny rzeki Supraśl. W latach poprzednich odkryto tu spektakularne obiekty obrzędowe związane ze społecznościami Pucharów Dzwonowatych, które w połowie III tys. p.n.e. pojawiły się na rozległych obszarach Europy i północnej Afryki. Przybyli oni również nad rzekę Supraśl. To pierwsze, tak wyraźne ślady ich obecności w tej części starego kontynentu. 

Podczas badań archeologicznych prowadzonych w 2016 roku, wspólnie przez Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego i Muzeum Podlaskie w Białymstoku (pod kierownictwem dr. Dariusza Manasterskiego) skoncentrowano się na południowej części kulminacji wzniesienia, którego część zniszczona była wkopem współczesnym. Na szczęście nie był on głęboki i ograniczał się wyłącznie do części warstwy próchnicy współczesnej. Podczas eksploracji wykopów nie natrafiono jednakże na jakiekolwiek ślady obrzędowości społeczności schyłkowoneolitycznych. Odsłonięto natomiast niezwykle inspirujący zespól pochodzący z początków epoki żelaza (koniec I tys. p.n.e.). Wokół centralnej jamy, w równych odstępach ustawiono tu sześć naczyń ceramicznych. Niektóre z nich odwrócone były do góry dnem, inne włożono do mniejszych pojemników. W ich wnętrzach nie odkryto natomiast jakichkolwiek innych źródeł – na przykład spalonych kości. Czy obiekt ten mógł być również pozostałością bliżej nieokreślonych obrzędów? Bardzo prawdopodobne.

Lipowo, gm. Sztabin woj. podlaskie

We wrześniu 2016 roku podjęto kontynuację badań archeologicznych ukierunkowanych na rozpoznanie kontekstu środowiskowego osadnictwa społeczności łowiecko-zbierackich z okresu późnej epoki kamienia – neolitu. Podobnie jak w ubiegłym roku, na miejsce badań wytypowano niewielkie, piaszczyste wzniesienie położone pośrodku doliny Biebrzy, koncentrując się na rozpoznaniu niżej położonych partii terenu, które współcześnie całkowicie przykrywa warstwa torfów. Taka lokalizacja stwarzała szansę odkrycia szczątków organicznych (kości, drewno itp.) umożliwiających rekonstrukcję zarówno sposobu życia ówczesnych ludzi jak i określenia warunków środowiska, w jakim funkcjonowali. Podczas eksploracji wykopów, na głębokości około metra natrafiono na wyroby krzemienne i fragmenty kości zwierzęcych. Wszystko wskazuje na to, iż były to pozostałości różnorodnych czynności gospodarczych wykonywanych w nisko położonej, przybrzeżnej strefie osiedla. Obserwacje mikroskopowe wyrobów krzemiennych (analizy wykonane przez dr K. Pyżewicz) ujawniły ostrza wykorzystywane do obróbki (ścinania?) roślin zielnych i krzemionkowych – np. trzciny. Porzucono tu również drapacz służący do obróbki skór zwierzęcych i niewielkie ostrze broni miotanej (strzały), które uległo uszkodzeniu podczas polowania. Z kolei odkryte kości (analiza prof. dr hab. D. Makowieckiego) wskazują na bogactwo i różnorodność ekosystemów, w jakich funkcjonowali ówcześni ludzie. Wyróżniono tu szczątki jelenia i konia a więc zwierząt preferujących obszary leśne. Z kolei Obecność łosia można uznać za wskaźnik gatunków preferujących także kompleksy podmokłe, z udziałem torfowisk i bagien. Dietę łowców uzupełniały ryby – suma lub szczupaka. Ich obecność może wskazywać na okres, w jakim funkcjonowało obozowisko. Była to zapewne wczesna wiosna lub początek lata, kiedy to gatunki te zbierają się na przybrzeżnych płyciznach w celu odbycia tarła. Prowadzone równolegle odwierty geologiczne ujawniły zupełnie niewidoczne dziś paleokoryto Biebrzy przebiegające około 50 m. na południe od krawędzi wzniesienia. Płynąca tu rzeka została odcięta około 8000 lat temu. Od tego czasu w pobliżu stanowiska funkcjonowało już wyłącznie starorzecze, którego wody tylko okresowo łączyły się z głównym nurtem Biebrzy. Badania realizowane były z inicjatywy i środków Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, przy wsparciu organizacyjnym Biebrzańskiego Parku Narodowego. Prace terenowe prowadzono przy ścisłej współpracy z zespołem pracowników naukowych i studentów Instytutu Geografii Uniwersytetu im. Jana Kochanowskiego w Kielcach oraz Instytutu Archeologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Trzcianka stan. 14

W dniach 22 sierpnia – 16 września 2016 r. przeprowadzono na stanowisku Trzcianka 14 kontynuację badań archeologicznych z poprzednich dwóch lat. Miały one na celu dalsze rozpoznanie osadnictwa wczesnośredniowiecznego oraz weryfikację badań geofizycznych z roku 2013.
Przebadano łącznie 205 m² w ramach czterech wykopów archeologicznych. Stwierdzono że zasięg osady w kierunku północnym nie pokrywa się z zakładanym na podstawie ustaleń geofizyków. Natomiast na wschód od obszaru przebadanego w roku 2015 odsłonięto bogatą warstwę kulturową tożsamą chronologicznie z rozpoznaną już częścią osady.
Ogółem w wyniku badań pozyskano około 3000 fragmentów naczyń ceramicznych, fragmenty polepy i kości zwierzęcych; z zabytków wydzielonych zaś natrafiono między innymi na osełkę kamienną, żelazny nożyk i pięć przęślików.

Tykocin działka geodezyjna nr 1455

Od 22. 06. do 12. 07. 2016 r. przeprowadzono badania archeologiczne w Tykocinie, na ścieżce prowadzącej od placu Stefana Czarneckiego ku rzece Narwi (działka geodezyjna  nr 1455). W pasie ścieżki otworzono dwa wykopy, o łącznej powierzchni 29 m². Odkryto między innymi: nawierzchnię brukowanej drogi z przełomu XIX i XX w., nawarstwienia osadnicze datowane na okres od XV do XX w. oraz liczny materiał zabytkowy.

Tykocin zaplecze dawnej Ekonomii

W dniach 13. 07 – 12. 08. 2016 r. przeprowadzono badania archeologiczne w Tykocinie, na zapleczu obecnego Urzędu Miasta (działki geodezyjne nr 1477 i 1478). Otworzono na tym obszarze trzy wykopy badawcze o łącznej powierzchni 410 m². W trakcie prac odsłonięto warstwy związane z przebudową terenu, warstwy osadnicze datowane od późnego neolitu (2500 – 1800 p.n.e.) po wiek XX oraz relikty trzech budynków: z XVI w. (w wykopie nr 2), XVIII w. (w wykopie nr 3) i z przełomu XIX i XX w. (w wykopie nr 1). Poza tym odkryto liczny materiał zabytkowy, zarówno masowy (przeważnie ceramikę naczyniową) jak i wydzielony.

BADANIA ARCHEOLOGICZNE PROWADZONE
w 2015 r.

TYKOCIN, ul. Browarna

Od kwietnia do czerwca 2015 r. przeprowadzono badania archeologiczne w Tykocinie na ulicy Browarnej. Prace badawcze były związane z inwestycją drogową realizowaną przez Gminę Tykocin. W pasie jezdni wytyczono 13 wykopów archeologicznych. W większości z nich odsłonięto nowożytne drewniane, kamienne i drewniano-kamienne konstrukcje, między innymi relikty drewnianego pomostu, podłogi z warstwą przepalonego zboża oraz kamienne fundamenty budynków. Wszystkie obiekty znajdowały się w części ulicy Browarnej usytuowanej na zachód od dzisiejszego kanału miejskiego (dawniej rzeki Motławy). W kilku jednostkach badawczych, usytuowanych na całej długości ulicy, zarejestrowano bruk kamienny. W jednym z wykopów wytyczonym we wschodniej części ulicy, odsłonięto pochówek młodej kobiety. Materiał zabytkowy najliczniej reprezentowany jest przez fragmenty ceramiki naczyniowej oraz kafli, ponadto pozyskano ułamki szkła, przedmioty wykonane z metalu: gwoździe, noże, podkówki i inne, fragmenty obuwia skórzanego oraz fajki gliniane.

KRASNOBORKI, gm. Sztabin, woj. podlaskie

Jednym z najciekawszych aspektów badań archeologicznych jest poznanie przeszłości człowieka w kontekście jego otoczenia i środowiska naturalnego. Zagadnienie to nabiera szczególnego znaczenia w odniesieniu do społeczeństw łowiecko-zbierackich, które bezwzględnie dominowały na obszarach Podlasia przez całą epokę kamienia.
Na przełomie sierpnia i września 2015 roku pojęto więc próbę rozpoznania potencjalnych stanowisk archeologicznych mogących dostarczyć zarówno danych archeologicznych jak i przyrodniczych. Zdecydowano się na założenie wykopów badawczych w nisko położonej, współcześnie zatorfionej części niewielkiego wzniesienia zlokalizowanego w dolinie Biebrzy około 500 metrów na południowy wschód od miejscowości Krasnobiorki. Badania realizowane były z inicjatywy i środków Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, przy wsparciu organizacyjnym Biebrzańskiego Parku Narodowego. Prace terenowe prowadzono przy ścisłej współpracy z zespołem pracowników naukowych i studentów z Instytutu Geografii Uniwersytetu im. Jana Kochanowskiego w Kielcach oraz Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Podczas badań odkryto unikalny obiekt, złożony z niewielkiej, spalonej konstrukcji drewnianej, nad którą znajdowały się bardzo rozdrobnione szczątki kostne. Określenie ich przynależności gatunkowej wymagać będzie przeprowadzenia szczegółowych analiz.
Liczne zebrane dane archeologiczne i przyrodnicze (próbki glebowe i szczątki organiczne) wskazują, iż zasiedlenie tego stanowiska można łączyć ze społeczeństwami łowiecko-zbierackimi z okresu późnego neolitu – około połowy III tys. p.n.e. Niższy poziom ówczesnego dna doliny i optymalne warunki klimatyczne decydowały o atrakcyjności tego miejsca, wykorzystywanego jako tymczasowe obozowisko.

 TRZCIANKA, stan. 14, gm. Janów

Na przełomie sierpnia i września 2015 r. pracownicy Muzeum Podlaskiego w Białymstoku przeprowadzili archeologiczne badania wykopaliskowe na wczesnośredniowiecznej osadzie w Trzciance. Były one kontynuacją prac terenowych z 2014 r. Ich celem było szersze rozpoznanie osadnictwa przygrodowego.
Stanowisko położone jest na Wzgórzach Sokólskich, na prawym brzegu górnego biegu rzeki Sokołdy, w bezpośrednim sąsiedztwa grodziska wczesnośredniowiecznego (stan. 1). Na południowy-zachód od niego, w trakcie dwóch sezonów badawczych (2014 i 2015), odsłonięto obszar o łącznej powierzchni 2,1 ara. Wyróżniono dwie warstwy kulturowe oraz 21 obiektów archeologicznych, wśród nich: paleniska (?), dołki posłupowe i jamy o nieokreślonej funkcji. Pozyskany materiał zabytkowy stanowi głównie ceramika naczyniowa, ponadto odkryto fragmenty polepy, kości zwierzęcych, dwie osełki, przęślik i wiór krzemienny.

 TYKOCIN, KĘPA BERNARDYŃSKA, st. 38, gm. Tykocin

W sierpniu 2015 roku przeprowadzono z inicjatywy i środków finansowych Muzeum Podlaskiego w Białymstoku archeologiczne badania wykopaliskowe. Tegoroczne prace archeologiczne na terenie założenia klasztornego były kontynuacją badań prowadzonych już w roku ubiegłym. Badania prowadziła Irena Taranta.
Wykop badawczy założono w północnej części stanowiska. W trakcie badań rozpoznano powierzchnię około 50 m². W trakcie badań zarejestrowano dwa pochówki ludzkie, jeden z nich był przykryty kamieniem nagrobnym bez napisu. Z analizy antropologicznej, przeprowadzonej na miejscu badań archeologicznych, wynika, że byli to osobnicy płci męskiej. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można stwierdzić, że były to pochówki zakonników.

BADANIA ARCHEOLOGICZNE PROWADZONE
w latach 2014 - 2015

SUPRAŚL stanowisko 3 i 6, gm. Supraśl. Badania wykopaliskowe 2014-2015

W archeologii rzadko zdarza się nam uczestniczyć w odkryciach przełomowych, zmieniających postrzeganie prahistorii regionu a także całego pogranicza Wschodniej i Zachodniej Europy. Najlepszym ich przykładem są odsłonięte ostatnio w pobliżu Supraśla pozostałości unikalnych obiektów obrzędowych związanych z najstarszymi elitami Europy – społecznościami określanymi w kategorii fenomenu Pucharów Dzwonowatych.
Odkrycia te związane są z kontynuacją inicjatywy prowadzenia interdyscyplinarnych badań archeologicznych ukierunkowanych na rozpoznanie osadnictwa z okresu schyłku epoki kamienia i początków epoki brązu. Prace terenowe finansowane ze środków Muzeum Podlaskiego w Białymstoku prowadzono przy ścisłej współpracy Muzeum i Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Istotnym wsparciem był również udział pracowników z Parku Krajobrazowego puszczy Knyszyńskiej. W latach 2014 i 2015 kontynuowano między innymi badania wykopaliskowe na stanowisku 6 w Supraślu położonym w sąsiedztwie kolonii Dębowik. Udało się tu odsłonić pozostałości obozowiska schyłkowoneolitycznych społeczeństw łowiecko-zbierackich gdzie po raz pierwszy odkryto unikalny depozyt obrzędowy zawierający między innymi fragment tzw. puchara dzwonowatego. Efekty prac stanowiły impuls do podjęcia badań na sąsiednim stanowisku (Supraśl 3) zlokalizowanym na niewielkiej wyspie położonej pośród, zatorfionej współcześnie, doliny Supraśli. Na jej szczycie w 2014 roku udało się odsłonić unikalny, w skali ogólnoeuropejskiej, obiekt obrzędowy Pucharów Dzwonowatych. Wokół nieornamentowanego naczynia uczestnicy ceremonii pozostawili bardzo cenne dla nich przedmioty. Były to swoiste pamiątki rodowe - fragmenty importowanych naczyń glinianych oraz spalone szczątki ludzkie. Towarzyszyły im ówczesne wyznaczniki prestiżu i pozycji społecznej uczestników obrzędu (kamienne sztylety, przedmioty bursztynowe i akcesoria łucznika). W roku następnym kontynuowano badania, natrafiając na kolejny, nieco odmienny, choć równie bogaty obiekt. W miejscu tym, na fragmencie dużego naczynia zdeponowano niewielki mieszek zawierający spalone kości, groty strzał, przedmioty bursztynowe i miniaturową siekierkę. Obok niego złożono między innymi kamienne ostrze sztyletu i liczman – jedną z najstarszych form płacidła. W sierpniu 2015 roku przeprowadzono również badania sondażowe innych potencjalnych stanowisk w okolicy Supraśla.

TYKOCIN, ul. Browarna

Od kwietnia do czerwca 2015 r. przeprowadzono badania archeologiczne w Tykocinie na ulicy Browarnej. Prace badawcze były związane z inwestycją drogową realizowaną przez Gminę Tykocin. W pasie jezdni wytyczono 13 wykopów archeologicznych. W większości z nich odsłonięto nowożytne drewniane, kamienne i drewniano-kamienne konstrukcje, między innymi relikty drewnianego pomostu, podłogi z warstwą przepalonego zboża oraz kamienne fundamenty budynków. Wszystkie obiekty znajdowały się w części ulicy Browarnej usytuowanej na zachód od dzisiejszego kanału miejskiego (dawniej rzeki Motławy). W kilku jednostkach badawczych, usytuowanych na całej długości ulicy, zarejestrowano bruk kamienny. W jednym z wykopów wytyczonym we wschodniej części ulicy, odsłonięto pochówek młodej kobiety. Materiał zabytkowy najliczniej reprezentowany jest przez fragmenty ceramiki naczyniowej oraz kafli, ponadto pozyskano ułamki szkła, przedmioty wykonane z metalu: gwoździe, noże, podkówki i inne, fragmenty obuwia skórzanego oraz fajki gliniane.

KRASNOBORKI, gm. Sztabin, woj. podlaskie

Jednym z najciekawszych aspektów badań archeologicznych jest poznanie przeszłości człowieka w kontekście jego otoczenia i środowiska naturalnego. Zagadnienie to nabiera szczególnego znaczenia w odniesieniu do społeczeństw łowiecko-zbierackich, które bezwzględnie dominowały na obszarach Podlasia przez całą epokę kamienia.
Na przełomie sierpnia i września 2015 roku pojęto więc próbę rozpoznania potencjalnych stanowisk archeologicznych mogących dostarczyć zarówno danych archeologicznych jak i przyrodniczych. Zdecydowano się na założenie wykopów badawczych w nisko położonej, współcześnie zatorfionej części niewielkiego wzniesienia zlokalizowanego w dolinie Biebrzy około 500 metrów na południowy wschód od miejscowości Krasnobiorki. Badania realizowane były z inicjatywy i środków Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, przy wsparciu organizacyjnym Biebrzańskiego Parku Narodowego. Prace terenowe prowadzono przy ścisłej współpracy z zespołem pracowników naukowych i studentów z Instytutu Geografii Uniwersytetu im. Jana Kochanowskiego w Kielcach oraz Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Podczas badań odkryto unikalny obiekt, złożony z niewielkiej, spalonej konstrukcji drewnianej, nad którą znajdowały się bardzo rozdrobnione szczątki kostne. Określenie ich przynależności gatunkowej wymagać będzie przeprowadzenia szczegółowych analiz.
Liczne zebrane dane archeologiczne i przyrodnicze (próbki glebowe i szczątki organiczne) wskazują, iż zasiedlenie tego stanowiska można łączyć ze społeczeństwami łowiecko-zbierackimi z okresu późnego neolitu – około połowy III tys. p.n.e. Niższy poziom ówczesnego dna doliny i optymalne warunki klimatyczne decydowały o atrakcyjności tego miejsca, wykorzystywanego jako tymczasowe obozowisko.

TRZCIANKA, stan. 14, gm. Janów

Na przełomie sierpnia i września 2015 r. pracownicy Muzeum Podlaskiego w Białymstoku przeprowadzili archeologiczne badania wykopaliskowe na wczesnośredniowiecznej osadzie w Trzciance. Były one kontynuacją prac terenowych z 2014 r. Ich celem było szersze rozpoznanie osadnictwa przygrodowego.
Stanowisko położone jest na Wzgórzach Sokólskich, na prawym brzegu górnego biegu rzeki Sokołdy, w bezpośrednim sąsiedztwa grodziska wczesnośredniowiecznego (stan. 1). Na południowy-zachód od niego, w trakcie dwóch sezonów badawczych (2014 i 2015), odsłonięto obszar o łącznej powierzchni 2,1 ara. Wyróżniono dwie warstwy kulturowe oraz 21 obiektów archeologicznych, wśród nich: paleniska (?), dołki posłupowe i jamy o nieokreślonej funkcji. Pozyskany materiał zabytkowy stanowi głównie ceramika naczyniowa, ponadto odkryto fragmenty polepy, kości zwierzęcych, dwie osełki, przęślik i wiór krzemienny.

TYKOCIN, KĘPA BERNARDYŃSKA, st. 38, gm. Tykocin

W sierpniu 2015 roku przeprowadzono z inicjatywy i środków finansowych Muzeum Podlaskiego w Białymstoku archeologiczne badania wykopaliskowe. Tegoroczne prace archeologiczne na terenie założenia klasztornego były kontynuacją badań prowadzonych już w roku ubiegłym. Badania prowadziła Irena Taranta.
Wykop badawczy założono w północnej części stanowiska. W trakcie badań rozpoznano powierzchnię około 50 m². W trakcie badań zarejestrowano dwa pochówki ludzkie, jeden z nich był przykryty kamieniem nagrobnym bez napisu. Z analizy antropologicznej, przeprowadzonej na miejscu badań archeologicznych, wynika, że byli to osobnicy płci męskiej. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można stwierdzić, że były to pochówki zakonników.

BADANIA ARCHEOLOGICZNE PROWADZONE
W 2014 ROKU

TYKOCIN, KĘPA BERNARDYŃSKA, st.38, gm. Tykocin

W czerwcu 2014 roku przeprowadzono z inicjatywy i środków finansowych Muzeum Podlaskiego w Białymstoku archeologiczne badania wykopaliskowe. Celem prac naukowo-badawczych było rozpoznanie jednego z najstarszych w regionie założenia klasztornego i uzyskanie możliwie najpełniejszej wiedzy o jego chronologii, przebudowie, stosowanych technikach budowlanych. Badania prowadziła Irena Taranta.

Stanowisko archeologiczne jest położone na prawym brzegu Narwi, na jednej z nadnarwiańskich kęp, zwanej bernardyńską. W 1479 roku Marcin Gasztołd, ówczesny właściciel Tykocina, ufundował na kępie murowany klasztor oo. bernardynów. Reguła zakonu franciszkanów obserwantów nakazywała im osiedlanie się na przedmieściach, niejednokrotnie na terenach niewykorzystanych w celach miejskich. Fundator nie zrealizował całego założenia. Zostało wybudowane jedynie prezbiterium kościoła i część budynków konwentu. Około 1615 roku gwardian o. Melchior dobudował korpus kościoła i claustrum. Klasztor na kępie istniał do końca XVIII wieku. W tym okresie bernardyni przenieśli się do ufundowanego przez Jana Klemensa Branickiego nowo wybudowanego klasztoru usytuowanego na południowych obrzeżach miasta.

W trakcie badań rozpoznano powierzchnię 50 m². W części zachodniej, środkowej i wschodniej wykopu odkryto relikty architektoniczne. Pozostałości fundamentów kamienno-ceglanych, usytuowane w środkowej części wykopu wstępnie określono jako relikty budynku gospodarczego, będącego częścią założenia klasztornego. Fundamenty kamienne odkryte w zachodniej części wykopu wstępnie zinterpretowano jako pozostałości ogrodzenia lub budynku. Fundamenty kamienne odkryte we wschodniej części wykopu wstępnie określono jako relikty budynku powstałego w XIX lub na początku XX wieku.

Znaleziono fragmenty ceramiki naczyniowej (naczyń stołowych: mis, kubków, pucharków, trójnóżków, grapenów), budowlanej (cegły budowlanej, cegły posadzkowej, dachówek), kafli, naczyń szklanych, szkła okiennego oraz przedmioty metalowe i monety (szelągi Jana Kazimierza zwane boratynkami).

BADANIA ARCHEOLOGICZNE PROWADZONE
W 2012 ROKU 

DUBNO st. 1, gm. Boćki

Muzeum Podlaskie w Białymstoku we współpracy z Instytutem Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego w sierpniu 2012 roku przeprowadziło archeologiczne badania wykopaliskowe st. 1 w Dubnie, gm. Boćki. Ich celem była weryfikacja wyników badań nieinwazyjnych jakie na stanowisku przeprowadzono wiosną 2012 roku. Tegoroczne badania, dzięki magnetycznemu rozpoznaniu terenu pozwoliły odkryć kolejne elementy zabudowy – relikty: budynku mieszkalnego, lodowni oraz fundamentu kaplicy dworskiej. Materiał zabytkowy pozyskany w trakcie prac wykopaliskowych to: fragmenty ceramiki naczyniowej (głównie), ułamki szkła (zarówno naczyniowego, jak i okiennego), fragmenty płytowych kafli piecowych (renesansowych, barokowych i współczesnych) oraz kilka monet i przedmiotów żelaznych. Zespół zabytków dobrze obrazuje poziom życia codziennego mieszkańców rezydencji dubieńskiej w okresie XVI - pocz. XX wieku.

Podsumowanie tegorocznych prac badawczych wraz z wynikami prac prowadzonych w Dubnie w latach 2005-2009 znajdzie się w publikacji która ukaże się drukiem w pierwszej połowie 2013 roku. Na przeprowadzenie badań nieinwazyjnych i druk publikacji Muzeum Podlaskie w Białymstoku otrzymało dofinansowanie z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu „Dziedzictwo kulturowe”, priorytet „Ochrona zabytków archeologicznych”.

Relikty odsłoniętych konstrukcji.

BADANIA ARCHEOLOGICZNE PROWADZONE
W LATACH 2011-2012

SUPRAŚL st. 6, gm. Supraśl

Archeologiczne badania wykopaliskowe realizowano z inicjatywy Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, Gminy Supraśl, Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej oraz przy wsparciu Komunalnego Zakładu Budżetowego i Centrum Kultury i Rekreacji w Supraślu.

Stanowisko położone jest nieopodal „siedliska” Supraśl – Dębowik, na skraju krawędzi prawobrzeżnej terasy nadzalewowej rzeki Supraśl, w odległości około 150 m od współczesnego koryta. Prace wykopaliskowe realizowano we wrześniu 2011 roku oraz czerwcu 2012 r. pod kierunkiem Adam Wawrusiewicza. W ich trakcie rozpoznano powierzchnię 300 m2. Odkryto bardzo liczny zbiór źródeł ruchomych – przede wszystkim wyrobów krzemiennych, fragmentów naczyń ceramicznych oraz narzędzi kamiennych.

Na rozpoznanej przestrzeni stanowiska zadokumentowano ślady obozowisk z okresu późnego neolitu (II połowa III tys. p.n.e.) związane z kulturą ceramiki sznurowej oraz społecznościami łowiecko – zbierackimi kultury niemeńskiej. Z tym ostatnim etapem zasiedlenia wiązać można niezwykle inspirujące odkrycie reliktów lekkiej konstrukcji mieszkalnej. Posiadała ona najprawdopodobniej formę zbliżoną do „szałasu” zbudowanego na planie wieloboku z wejściem od strony zachodniej. W miejscu tym odkryto bardzo liczne fragmenty naczyń zdobionych ornamentem rytym i stempelkowym. Zapewne uległy one zniszczeniu w obrębie wnętrza obiektu, po czym zostały „wymiecione” i zdeponowane przed wejściem.

W zachodniej części przebadanej przestrzeni stanowiska udało się zadokumentować zbiór źródeł związany prawdopodobnie z osadą i przyległym cmentarzyskiem datowanym na późny okres epoki brązu i początek epoki żelaza (I tys. p.n.e.). Wśród ciekawszych znalezisk można wymienić pozostałości warsztatu kamieniarskiego oraz relikty zapewne grobu ciałopalnego, gdzie szczątki ludzkie (?) zostały zdeponowane w narożniku dużej, zagłębionej w ziemię drewnianej konstrukcji skrzynkowej.

W trakcie badań przeprowadzono warsztaty dla młodzieży, których uczestnicy mogli poznać specyfikę pracy archeologa.

TYKOCIN – miasto badania 2011-2012 r.

Prace archeologiczne w Tykocinie realizowano w latach 2011-2012 w związku z rozbudową drogi wojewódzkiej nr 671 na odcinku „Tykocin - przejście przez miasto”. Badania wykopaliskowe finansowano ze środków wykonawcy robót drogowych - konsorcjum firm: Przedsiębiorstwo Eksploatacji Ulic i Mostów sp. z o.o. i Tiltra Przedsiębiorstwo Drogowo-Mostowe „Białystok” S.A. W trakcie ich realizacji rozpoznano obszar o długości 1100 m przechodzący przez miasto w ciągu ulic: Plac Stefana Czarnieckiego, Złota oraz Sokołowska na odcinku od mostu na rzece Narew do końca strefy ochrony konserwatorskiej przy wyjeździe z miasta w stronę Jeżowa.

Wśród odkrytych zabytków na uwagę zasługują artefakty krzemienne świadczące o zasiedleniu terenu dzisiejszego miasta już w środkowej epoce kamienia. Znaleziono także fragmenty glinianych naczyń kultury niemeńskiej z okresu neolitu. W zachodniej części ulicy Złotej, oraz południowo-wschodniej pierzei Placu Stefana Czarnieckiego łopaty archeologów odsłoniły relikty dwóch cmentarzysk ciałopalnych kultury łużyckiej. W wypełniskach grobów jamowych znaleziono przepalone kości i ułamki ceramiki. Unikalnym w skali regionu znaleziskiem jest dobrze zachowana bransoleta brązowa, która stanowiła zapewne wyposażenie zniszczonego grobu. Szczególnie bogaty zespół zabytków związany jest z okresem kształtowania się i rozwoju miasta w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych. Niezwykle ciekawym odkryciem w centralnej części ulicy Złotej było odsłonięcie drewnianej drogi oraz reliktów drewnianych budynków przyległych do jej północnej pierzei. Konstrukcja drogi składała się z trzech rzędów belek sosnowych ułożonych wzdłuż osi ulicy, na których prostopadle położono belki stanowiące nawierzchnię. W trakcie jej eksploracji odkryto liczne fragmenty ceramiki, przedmioty metalowe i kościane. W wykopach zlokalizowanych we wschodniej części placu S. Czarnieckiego zadokumentowano ślady „rusztu” drewnianego oraz rowu. Przypuszczalnie obiekty te stanowiły formę umocnień obronnych w okresie „potopu szwedzkiego”. Z XVI – 1 połową XVII wieku wiązać można również relikty trzech piwnic odsłoniętych w zachodniej części ulicy 11 Listopada oraz jamy gospodarcze zadokumentowane w obrębie wykopów na ul. Złotej. Na okres drugiej połowy XVII i XVIII wieku datować można ślady intensywnej działalności gospodarczej i zabudowy w północnej części ulicy Sokołowskiej. Odsłonięto tu między innymi relikty siedmiu budynków drewnianych. Z kontekstu otaczających je układów warstw akumulacyjnych pozyskano liczny i reprezentatywny materiał ruchomy: fragmenty ceramiki „siwej”, szkliwionej, angobowanej, zabytki metalowe i szkło. Wartym uwagi jest duży zbiór „boratynek” oraz niezwykle piękne kafle ze scenami myśliwskimi z pocz. XVII w. Drugą połowę XVII – XVIII w. reprezentują relikty dwóch budynków o nieokreślonej funkcji odsłonięte w południowej części placu Stefana Czarnieckiego. Prawdopodobnie z XVIII – początkiem XX wieku łączyć można większość układów stratygraficznych rejestrowanych w ciągu ulicy Sokołowskiej. Związane są one z funkcjonowaniem drogi gruntowej, miejscami umacnianej faszyną i brukiem kamiennym. Jej chronologię potwierdzają znaleziska monet i innych przedmiotów metalowych.

W efekcie zrealizowanych działań archeologicznych uzyskano niezwykle cenne informacje dotyczące przekształceń urbanistycznych Tykocina w okresie od XVI - XIX w. Znacząco powiększył się także zasób przedmiotów będących odzwierciedleniem życia codziennego mieszczan tykocińskich (ok. 70 000 ułamków ceramiki i ok. 2 000 przedmiotów i ich fragmentów z metali, drewna, skóry i szkła).

BADANIA ARCHEOLOGICZNE PROWADZONE
W 2009 ROKU

Jeroniki stan. 2, gmina. Choroszcz.

Archeologiczne badania ratownicze na stanowisku 2 w Jeronikach, gmina Choroszcz, woj. podlaskie realizowane były w związku z planowaną rozbudową drogi krajowej nr. 8 na odcinku Jeżewo – Białystok. Dotychczas rozpoznano powierzchnię 8303 m², z czego ponad połowę (4200 m²) przebadano w roku 2009. W ostatnim okresie prace prowadzono w zachodniej, pierwotnie zalesionej części stanowiska. Odkryto wówczas liczne obiekty archeologiczne, które można datować wstępnie na okres późnego neolitu (kultura niemeńska, kultura ceramiki sznurowej), wczesną epokę brązu (kultura trzciniecka) oraz epokę żelaza i czasy wpływów rzymskich. Jednakże zdecydowana większość zabytków archeologicznych oraz obiektów kulturowych (jamy, piwnice, relikty zabudowy naziemnej, ogrodzeń oraz ślady drogi) związana jest z okresem już historycznym – czasami przełomu późnego średniowiecza i czasów nowożytnych. Charakterystyka lokalizacji przestrzennej źródeł związanych z tymi czasami, forma i funkcja odkrytych obiektów archeologicznych wskazywać może na istnienie w tym miejscu reliktów zabudowań gospodarczych stanowiących integralną część założenia dworskiego, którego czas funkcjonowania należy wstępnie szacować na okres XV – początku XVII w. Taką interpretację wzmacnia również fakt odkrycia szczególnego rodzaju zabytków ruchomych, wśród których wyróżnia się fragment sygnetu – pierścienia z wizerunkiem herbowym. Badania finansowane były ze środków Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Białymstoku. Pracami terenowymi kierował mgr Ireneusz Kryński oraz mgr Adam Wawrusiewicz. Badania archeologiczne będą kontynuowane w roku 2010.

Trzcianka, st. 1, gm. Janów, pow. sokólski

Badania prowadzono ze środków finansowych Muzeum Podlaskiego w Białymstoku oraz środków publicznych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego.

Po rocznej przerwie w lipcu 2009 r. wznowiono prace wykopaliskowe na grodzisku wczesnośredniowiecznym w Trzciance. Ich celem było dalsze rozpoznanie stratygrafii wału i zabudowy wnętrza grodu. Działania tego sezonu koncentrowały się w części północno wschodniej i południowo zachodniej założenia oraz w obrębie majdanu. Przyjęty program badawczy kontynuował zadania nakreślone w poprzednich sezonach. Przebadano powierzchnię 158m²

Efektem trzeciego sezonu badawczego było:

• dalsze rozpoznanie systemu konstrukcji wału;
• odsłonięcie reliktów jeszcze dwóch budynków w bezpośrednim sąsiedztwie wewnętrznej ściany wału;
• zarejestrowanie kolejnego (drugiego) domu wolnostojącego, zlokalizowanego w centralnej partii majdanu;
• odsłonięcie kolejnego paleniska zewnętrznego;
• pozyskanie 2024 zabytków ruchomych, w tym do tzw. masowych znalezisk należy 1161 fragmentów kości zwierzęcych i 788 ułamków naczyń glinianych.

Pozostałe kategorie to zachowane w pełnej formie lub we fragmentach przedmioty:

1. żelazne – 27 grotów strzał, 2 szydła/przekłuwacze, 2 noże, 1 beczułkowaty odważnik, 1 szpila, oraz 2 okazy mocno skorodowane o trudnej do określenia funkcji użytkowej;
2. z metali kolorowych – 1srebrny dirhem, 1 wrzecionowaty paciorek ze spiralnie zwiniętego brązowego drutu, 1 brązowa pęseta;
3. gliniane - 2 przęśliki dwustożkowate, 1 kulka;
4. kamienne -1paciorek, 10 okazów przypominających i 4 kulki do procy, 6 gładzików/rozcieraczy.

Kolejną grupę znalezisk, istotnych z punktu widzenia poznawczego stanowią surowce i odpady produkcyjne, do których zaszeregowano 1 bryłkę żużla żelaznego, oraz wydobyte z jednego z domów 2 bryłki wapieni i 14 piaskowca o znacznej zawartości żelaza.

Konstrukcje obronne wczesnośredniowiecznego grodziska w Trzciance stanowi wał oraz słabo czytelny przekop - fosa. Na podstawie dokonanych obserwacji stwierdzić należy, że umocnienie północno - wschodniej strony grodu składało się z nasypu ziemnego, który tylko od strony wnętrza grodu wzmocniony był elementami drewniano-kamiennymi.

Drewno przykryte nasypem wału uległo całkowitemu zwęgleniu w wysokiej temperaturze pożaru, ale chronione warstwami ziemi nie uległo spopieleniu i zachowało się do naszych czasów. W północno wschodniej partii wału, stos drewna u podstawy osiągał szerokość 2,20 m. Ułożony w konstrukcji rusztowej zachowany był na wysokość 5 warstw belek przesypywanych żwirem co łącznie tworzyło nawarstwienie o miąższości 0,78 m. Zwęglone belki miały średnice od 0,10 do 0,15 m i długość od 1,50 do 2,00 m. Z jednej strony ograniczały go ciasno ułożone kamienie, z drugiej zaś ( zewnętrznej) rejestrowano warstwy nasypowe wału. Tworzyły je piasek „czysty” oraz przemieszany z próchnicą. Łączna szerokość tej części wału u podstawy wynosiła około 9,00m, a zachowana wysokość 1,70 m.

Podobnie jak to stwierdzono w partii północno wschodniej stanowiska, konstrukcja drewniana wału w części południowo zachodniej składała się ze stosu drewna w układzie rusztowym przykrytym nasypem ziemnym. Okrąglaki, o średnicach 0,12 – 0,18 m i długości 1,80 – 2,20 m, całkowicie zwęglone odnotowano w 4 poziomach rozdzielonych warstewkami piasku miąższości 0,10 - 0,18 m. W celu nachylenia stosu do wnętrza grodu i tym samym uformowania stoku wału końce belek od strony jądra nasypu oparto na legarach czyli poprzecznie ułożonych okrąglakach i na kamieniach, które stabilizowały legary. Szerokość podstawy tej części konstrukcji wynosiła 2,90 m. W odsłoniętym miejscu nie stwierdzono obecności kamiennego oblicowania rusztu jak to miało miejsce w odkrytym odcinku północno wschodnim wału. Szerokość podstawy wału wynosiła w tym miejscu około 9,50 m, a zachowana wysokość notowana na koronie ponad 1,50 m. Kolejną różnicą w konstrukcji umocnienia było zastosowanie w nasypie pokładu ciasno układanych kamieni, które obserwowano od linii rusztu do niemal podstawy zewnętrznego stoku zachowanego nasypu. Składał się on z dwóch a miejscami trzech warstw kamieni, jak można sądzić stabilizujących wał, zbudowany głównie z piasku i piaszczystej próchnicy przemieszanej z drobnym żwirem. Kamienie zalegały na wysokości 1,20 m w jądrze nasypu wału.

W podmokłej północno wschodniej partii stanowiska, u podstawy wału odkryto bruk szerokości 3,00 m, składający się z dwóch, a miejscami trzech warstw kamieni. Wydaje się, że raczej stanowi on umocnienie podstawy stoku wału od strony rzeki, w miejscu podmokłym i słabo stabilnym. Po jego wschodniej stronie strop calca notowano na głębokości 0,30 m od powierzchni gruntu. Stanowiły go nawarstwienia piaszczyste o charakterze sedymentacyjnym, uformowane w wyniku działania rzeki.

Relikty przekopu-fosy zarejestrowano od strony południowo zachodniej grodziska. Rozpoznana, niepełna szerokość wyniosła 2,30 m. Rozpoznano jedynie wschodni skraj fosy otaczającej gród od zachodu. Zasypisko składało się z dwóch warstw, niżej zalegającej czarnej, tłustej próchnicy i drobnych kamieni oraz wyżej położonej szarej próchnicy i licznych dużych kamieni, wśród których natrafiono na jedyny ruchomy zabytek, nóż o dziewiętnastowiecznej metryce. Pełne poznanie przebiegu przekopu nie było możliwe ze względu na uprawy zajmujące pola wokół grodziska.

Relikty domów z zabudowy tzw. przywałowej rejestrowano w formie czarnej warstwy próchnicy silnie nasyconej spalenizną, o miąższości od 0,30 - 0,50 m w części południowo zachodniej stanowiska do 0,42 - 0,80 m w partii północno wschodniej. Stwierdzono iż oba obiekty były nieznacznie zagłębione w podłoże (0,30 - 0,40 m ), zaś ich długości na linii wał-majdan wynosiły około 5,00 m. W trakcie badań nie odsłonięto elementów konstrukcyjnych ścian, które jak wynika z zachowanych pozostałości doszczętnie spłonęły. Nie odnotowano przy tym śladów słupów, stąd wnosić można, że ściany mogły być zbudowane na zrąb.

W wypełnisku chaty północno wschodniej znaleziono liczne ułamki glinianych naczyń, kości zwierzęce, 7 grotów strzał oraz 1 beczułkowaty odważnik. W budynku południowo zachodnim, w warstwie pożarowej, rejestrowano liczne ułamki naczyń, 10 grotów strzał, fragment glinianego przęślika, fragment pęsety, kości zwierzęce i kilkanaście bryłek wapienia oraz piaskowca o dużej zawartości żelaza.

Palenisko odsłonięto w odległości około 1,50 m od reliktu domu pomieszczonego przy południowo zachodniej partii wału; na obwodzie jego kolistego zarysu, o średnicy 1,10 m, znajdowały się kamienie tworzące obudowę. W jego wnętrzu, w czarnej próchnicznej warstwie wypełniska, nasyconej spalenizną, rejestrowano bardzo liczne destrukty kości zwierzęcych, ułamki naczyń glinianych, grudki polepy oraz nóż żelazny.

Badania prowadzone pod kierunkiem
dr Aldony Andrzejewskiej, Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego,
mgr Urszuli Stankiewicz, Muzeum Podlaskie w Białymstoku

BADANIA ARCHEOLOGICZNE PROWADZONE
W 2008 ROKU

ARCHEOLOGICZNE BADANIA WYKOPALISKOWE
REZYDENCJI SAPIEHÓW W DUBNIE

We wrześniu 2008 roku Muzeum Podlaskie w Białymstoku we współpracy z Instytutem Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego przeprowadziło archeologiczne badania wykopaliskowe kolejnego obiektu rezydencji Sapiehów w Dubnie. Karczmy wymienionej w inwentarzu spisanym przez Jerzego Guzowskiego z polecenia Zuzanny Sapiehy, w związku z wydzierżawieniem dóbr dubieńskich marszałkowi wiłkomirskiemu Jerzemu Monwidowi Irzykowiczowi w dniu 3 VII 1646 r. W trakcie badań tego obiektu w wykopach odkryto relikty fundamentów ściany zachodniej, zmurowanej z cegły sztrycharskiej na zaprawie wapiennej przy użyciu także dużych kamieni eratycznych. Jak też relikty fundamentów ściany zachodniej, północnej i południowej (także wykonanych w podobnej technice) oraz dwie ściany działowe o przebiegu północ - południe. Ściany karczmy objęte były opaską ze starannie układanego bruku kamiennego.

Dzięki tym odkryciom możemy rekonstruować karczmę dubieńską jako bardzo duży budynek o wymiarach około 10,5 m x 42 m. Był on podzielony na trzy lokalności o wymiarach: zachodnie - około 10,5 m x 19 m; środkowe - 10,5 m x 11,5 m; i wschodnie - 10,5 m x 11,5 m.

Ponieważ stopa ściany zachodniej zachodniego pomieszczenia znajdowała się na dużo niższym poziomie niwelacyjnym należy stwierdzić, że tylko to pomieszczenie (albo jego zachodnia część) była podpiwniczona. Z kolei w ścianie wschodniej tej lokalności zachowały się relikty podstawy przewodu kominowego. Natomiast w części wschodniej pomieszczenia - wolno stojący trzon kuchenny. Z kolei relikt schodów zachowanych pomiędzy pomieszczeniem środkowym i opisywanym powyżej (zachodnim) może sugerować, że to pomieszczenie karczmy znajdowało się na tzw. „wysokim” parterze. Podłogi pomieszczeń były wyłożone ceglanymi posadzkami.

Badania wykopaliskowe prowadzone w Dubnie w 2008 roku dostarczyły ponad 9000 okazów ruchomego materiału zabytkowego.

Projekt zrealizowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu "Dziedzictwo kulturowe", priorytet 4 - "Ochrona zabytków archeologicznych"

Koordynator projektu: Halina Karwowska

BADANIA ARCHEOLOGICZNE ZESPOŁU REZYDENCJONALNEGO
W CZERLONIE, OBWÓD GRODZIEŃSKI NA BIAŁORUSI

Muzeum Podlaskie w Białymstoku i Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego we współpracy z Instytutem Historii Grodzieńskiego Państwowego Uniwersytetu im. Janki Kupały w maju 2008 r. przeprowadziło sondażowe badania wykopaliskowe pozostałości założenia rezydencjonalnego Sapiehów a następnie Druckich-Lubeckich w Czerlonie, obw. grodzieński na Białorusi. W celu stwierdzenia czy pod powierzchnią terenu znajdują się relikty murów oraz rozpoznania sytuacji stratygraficznej badanego obiektu zostały wykonane 2 wykopy archeologiczne oraz ciągi odwiertów wydrążonych przy pomocy geologicznego świdra szczelinowego. Efektem tych prac jest zarejestrowanie obecność dwóch spośród kilku elementów zabudowy rezydencji czerlońskiej. Jedną z nich, ulokowaną na tzw. większym pagórku, jest zapewne relikt pałacu. Odkryte fundamenty o konstrukcji kamienno – ceglanej stanowiły podwalinę pod drewnianą, jak wynika z zachowanych inwentarzy, budowlę. Rozplanowanie niedrożnych odwiertów sugeruje, że mamy do czynienia z budowlą (w części podpiwniczoną), która mogła mieć około 35 m długości i około 30 m szerokości. Drugi obiekt, położony na północ od pałacu, zajmuje przestrzeń o wymiarach ok. 15 m x 25m. W trakcie prac badawczych odkryto fundament wschodniej ściany budowli oraz opaskę otaczającą ją od zewnątrz (od strony wschodniej). Około 1,4 m na wschód od budynku odkryto ceglany, starannie ułożony zamknięty kanał o przekroju około 0,3 m x 0,3 m. Ponieważ nie nosił on śladów spalenizny, natomiast jego wnętrze było zamulone, można sądzić, że jest to zapewne kanał sanitarny.

Podsumowanie podjętych badań archeologicznych i kwerend historycznych przerowadzonych w archiwach Białorusi, Litwy i Polski zawarto w publikacji Czerlona - z dziejów rezydencji która ukazała się nakładem Muzeum Podlaskiego.

Projekt realizowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu "Dziedzictwo kulturowe", priorytet 3 - "Ochrona dziedzictwa narodowego poza granicami kraju".

Koordynator projektu: Halina Karwowska

Jeroniki st. 2, gm. Choroszcz.

Rozpoczęto badania na trasie rozbudowy drogi krajowej nr 8 na odcinku Jeżewo-Białystok. Przebadano powierzchnie 0,42 ha stanowiska. Podczas wykopalisk odkryto obiekty jamowe, będące śladami osadnictwa z wczesnej epoki brązu, związanego z kulturą trzciniecką. W obiektach jamowych oraz w warstwie kulturowej występował też materiał ceramiczny datowany na wczesne średniowiecze, średniowiecze i okres nowożytny. Badania finansowała Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Białymstoku. Badaniami kierował mgr Ireneusz Kryński, przy udziale mgr Katarzyny Rusin i mgr Anny Bieńkowskiej. Badania będą kontynuowane.

Teolin, gm. Janów, pow. sokólski. Stan. 1, kurhan 1

Cmentarzysko kurhanowe położone jest na kulminacji wysoczyzny, ok. pół km na południe od wsi Teolin. Znajdują się na nim 4 kopce, piąty domniemany kurhan zlokalizowany jest pobliskim lasku. Grobowce charakteryzują się kamienno – ziemną konstrukcją nasypów, o podstawach o średnicy od ok. 10 – 20m i wysokości ok. 1 – 2m.. W środkowych częściach nasypów widoczne są charakterystyczne zagłębienia. Badany kurhan znajdował się na wschodnim skraju cmentarzyska. Od północy jego podstawa była niszczona przez orkę. W części północno - zachodniej i południowo – wschodniej grobowca założono 2 wykopy badawcze o powierzchni 8 x 10m i 10 x 10m.W środkowej partii nasypu odsłonięto rdzeń o średnicy ok. 12m ułożony z kamieni polnych. Centralna część rdzenia była wolna od kamieni z powodu rozkopywania kurhanu w czasach nowożytnych. Kamienie zewnętrznego brzegu rdzenia przykrywały pas spalenizny o szerokości do ok. 2m -3m. Między kamieniami rdzenia znaleziono paciorek z białej, nieprzeźroczystej masy szklanej oraz niewielki fragment pradziejowej ceramiki. Na powierzchni gruntu, na północnym skraju kurhanu, wystąpiły pojedyncze, przepalone kości. Pod nasypem grobowca odsłonięto obiekty: jamy i paleniska? związane prawdopodobnie z obrzędami towarzyszącymi pochówkowi. Kształt i budowa kurhanu, charakterystyczne zagłębienie w centralnej partii rdzenia, a także znaleziony w nasypie szklany paciorek sugerują, iż grobowiec należy zaliczyć do kurhanów typu rostołckiego z III – pocz. V w. n.e. i wiązać go z penetracją terenów na północ od Narwi przez nosicieli kultury wielbarskiej. Badania w 2008 roku finansował Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego. Kierownik badań: mgr Katarzyna Rusin. W badaniach uczestniczyli : mgr Anna Bieńkowska, mgr Małgorzata Justa i mgr Patrycjusz Chmielewski.