wystawy stałe

Alfons Karny. Opus Vitae

Wystawa prezentuje dorobek artystyczny Alfonsa Karnego jednego z najwybitniejszych polskich rzeźbiarzy XX wieku. Karny specjalizował się w rzeźbie portretowej. Na jego spuściznę artystyczną składa się ponad 600 skatalogowanych prac. Artysta był wielokrotnie nagradzany na polskich i europejskich konkursach i wystawach. W 1974 r. Society of Portrait Sculptors w Londynie przyznało Karnemu „The Jean Mason Davidson Medal”, wliczając go do najwybitniejszych twórców europejskich. Artysta urodzony w Białymstoku 14 listopada 1901 roku, lata twórcze spędził w Warszawie. Nigdy jednak nie zerwał związków ze swoim rodzinnym miastem – od 1974 r. był jego Honorowym Obywatelem. Marzył o utworzeniu tu muzeum, w którym mógłby pokazać swoje rzeźby i które byłoby jego symbolicznym powrotem do Białegostoku. Zamysł ten udało się zrealizować dopiero w 1993 roku, już po śmierci Karnego.

Katalog: Galeria Portretów Wielkich Polaków PDF do pobrania>>>
dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 3.0 Polska.

Wystawa składa się z ośmiu tematycznych części:

I. Białystok Alfonsa Karnego

Część biograficzna – fotografie J. Sołowiejczyka ukazują stary Białystok – miasto, w którym urodził się, spędził dzieciństwo i uczył się Alfons Karny. Tutaj powstały pierwsze rysunki przyjaciół, drzeworyty – portrety sławnych ludzi: Stefana Żeromskiego, Józefa Piłsudskiego, Władysława Reymonta i bohaterów historycznych powieści H. Sienkiewicza. Stąd, jako ochotnik w 1920 r.poszedł na wojnę, a później z kuferkiem wypchanym pracami wyjechał do Warszawy i został studentem w pracowni rzeźby Tadeusz Breyera w Warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych.

 

II. Studia i pierwsze sukcesy


Okres studiów w Warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych ilustrują fotografie profesorów Tadeusza Breyera i Stanisława Noakowskiego, dokumenty – legitymacja studencka Karnego, fotografie wykonane w trakcie korekty w pracowni rzeźby, katalogi z wystaw, w których uczestniczył w trakcie studiów. Wykonane w tym czasie rzeźby uzyskiwały wyróżnienia. W 1928 r. na Salonie Towarzystwa Sztuk Pięknych wyróżniony został portret Józefa Piłsudskiego, a rok później portret Stanisława Noakowskiego w konkursie na popiersia sławnych Polaków. Wśród eksponowany na wystawie dokumentów na szczególna uwagę zasługuje dyplom Nagrody Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy z 1935r. sygnowany przez Stefana Starzyńskiego oraz dyplom i złoty medal, który na Międzynarodowej Wystawie Sztuki i Techniki w Paryżu, w 1937r. zdobył A. Karny. Niezwykle cenny jest gipsowy oryginał rzeźby Marszałka Józefa Piłsudskiego, który w lecie 1936 r. był eksponowany na Kresach II Rzeczypospolitej – w Brasławiu.

 

III. Galeria Wielkich Polaków


Jest to reprezentacyjna galeria prac Alfonsa Karnego. Odnajdujemy tu rzeźbiarskie portrety najwybitniejszych Obywateli Rzeczypospolitej, ale też i postaci mniej znanych, które Artysta uwiecznił za ich zasługi i poświęcenie Ojczyźnie. Obok portretów Adama Mickiewicza, Fryderyka Chopina, Ignacego Jana Paderewskiego, Józefa Piłsudskiego prezentowane jest popiersie Ludwika Solskiego, Wacława Sieroszewskiego i Władysława Broniewskiego. Ten ostatni odegrał niezwykłą rolę w historii Białegostoku – dowodząc kompanią w 1920 r. wyzwalał Białystok z pod bolszewickiej okupacji. Portrety Mariusza Maszyńskiego – aktora Teatru Polskiego w Warszawie i Juliusza Kadena-Bandrowskiego – autora powieści „Generał Barcz” przypominają przyjaciół Karnego, którzy zginęli w Powstaniu Warszawskim. Portret Prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego przywołuje tragedię Warszawy z września 1939 r. Wtedy to artysta, podczas bombardowania utracił większość swojego rzeźbiarskiego dorobku zgromadzonego w pracowni przy ulicy Wspólnej 67. Ocalała z pożaru rzeźba, granitowy portret Stanisława Noakowskiego, została później użyta do budowy powstańczej barykady na Placu Teatralnym.

 

IV. Czas twórczych poszukiwań i eksperymentów


Alfons Karny, poszukując nowych środków wyrazu, odszedł od tradycyjnych, romantycznych brązów. Nowe portrety Leona Schillera, Jana Parandowskiego, Ignacego Paderewskiego, Mikołaja Kopernika, Stefana Starzyńskiego zostały wykonane w ceramice. Niektóre z nich Artysta pokrył złotem i srebrem, inne zaś barwną, wielokolorową polewą. W ciągłym twórczym poszukiwaniu, niektóre „głowy” powtarzał w wielu materiałach, szukając ekspresji najbliższej modelowi. Piękną kompozycją jest „Relaks Sportsmenki” zrealizowany w granicie i w ceramice szkliwionej. W latach 70. XX w. powstała rzeźba „Po zjedzeniu konfitur”, która jest niejako nawiązaniem do innej realizację sprzed prawie pół wieku – „Gdy miałem 13 miesięcy”.

 

 

 

V. Pracownia rzeźbiarza i aneks mieszkalny

Pracownia rzeźbiarska została odtworzona na podstawie dokumentacji fotograficznej. Kawalety, narzędzia rzeźbiarskie, skrzynia na glinę – prezent od prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego – to wyposażenie warsztatu artysty. Znajduje się tu kilkadziesiąt gipsowych głów – portretów i studiów form rzeźbiarskich Karnego, w tym jego ostatnia etiuda portretowa w glinie z lat 80. XX w. Wśród prezentowanych dzieł są również przykłady prac innych rzeźbiarzy: Popiersie Fryderyka Chopina Wacława Szymanowskiego, portret „Derwisza” Olgi Niewskiej, repetycja pomnika „Małego Powstańca” Jerzego Jarnuszkiewicza oraz przykłady rzeźby egipskiej i eskimoskiej. Obok pracowni został odtworzony aneks mieszkalny artysty. W tej części ekspozycji prezentowana jest część kolekcji rysunków Stanisława Noakowskiego, portret Ludwika Solskiego A. Augustynowicza, repetycja portretu Ludwika van Beethovena A. Rodina oraz przykłady ceramiki artystycznej warszawskiej grupy „Ład”.

 

VI. Maski pośmiertne

Kolekcja masek pośmiertnych jest prezentowana w dwóch grupach: repetycji historycznych oraz dzieł Alfonsa Karnego, które artysta wykonał po zakończeniu II wojny światowej. To wtedy artysta zaczął tworzyć maski pośmiertne, traktując to jako swój obowiązek upamiętnienia wybitnych twórców kultury.
Obok masek „Voltaira”, Fryderyka Chopina, Lwa Tołstoja, M. Gorkiego czy „Dziewczyny z Sekwany”, utrwalanych w gipsie, eksponowane są dzieła wykonane w brązie. Są to maski profesorów Karnego: Stanisława Noakowskiego i Tadeusza Breyera oraz przyjaciół: Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Władysława Broniewskiego, Juliana Tuwima, Leona Kruczkowskiego, Leona Schillera, Krzysztofa Opalińskiego i Leopolda Staffa.

 

VII. Biblioteka rzeźbiarza

Prezentowana jest tu ciekawa kolekcja, gromadzona przez Karnego przez całe życie. Składają się nań: specjalistyczna literatury na temat rzeźby historycznej, współczesnej oraz warsztatu rzeźbiarskiego, dawne malarstwo, ceramika, medale, plakiety i małe formy rzeźbiarskie, wśród których są „Mefistofeles” M. Antokolskiego, „Madonna” A. Bourdellea czy „Głowa Dziewczyny” Ch. Despiau.

 

 

VIII. Skakanka

„SKAKANKA” jest pierwszym dziełem Alfonsa Karnego, które w 1963 r. trafiło do zbiorów Muzeum Okręgowego w Białymstoku i zapoczątkowało budowę muzealnej kolekcji rzeźb artysty.
Skakanka powstała w 1930 r. Do jej wykonania artystę zainspirowała pewna zaobserwowana sytuacja, którą Karny opisywał w sposób następujący: „Otóż, kiedy odwiedziłem pracownię rzeźbiarza Jeana Bernara w Paryżu – w ogródku okalającym pracownię, skakały przez sznurek nagie jego córki. Tak powstają rzeźby…”. Za to dzieło artysta otrzymał wyróżnienie na wystawie „Sport w sztuce” w 1931 r. Pierwotnie rzeźba była Wielką Nagrodą dla Najlepszego Sportowca Roku. W 1931 r. przyznano ją Januszowi Kusocińskiemu. Później dwukrotnie statuetką uhonorowana została Stanisława Walasiewiczówna – w 1932 i 1933 r. W 1934 roku otrzymała ją Jadwiga Wajsowna, a rok później Roger Verey. „Skakanka” stała się najbardziej znaną rzeźbą figuratywną artysty. W 1936 r. Alfons Karny został zaproszony do dekorowania transoceanicznego statku m/s „Piłsudski” i wtedy „Skakanka” zaczęła zdobić jego luksusowe wnętrze. Znany jest los dwóch ocalałych odlewów tego dzieła. Jeden z nich został przekazany jako dar do Centrum Zdrowia Dziecka w Międzylesiu, a drugi jest własnością spadkobierców Jadwigi Wajsownej, która otrzymała tę rzeźbę zgodnie z ideą jej powstania. I w ten sposób w historii rzeźby polskiej i sportu zapisała się młodziutka Francuzka, którą w lipcu 1930 r. Karny obserwował w trakcie porannej gimnastyki.