Broń

Topór kamienny, Kojły, gm. Czyże, woj. podlaskie, schyłkowy neolit, 2. poł. III tys. p.n.e., skała niekrzemionkowa, wysokość 5,9 cm, szerokość 5 cm, grubość przy otworze 2,7 cm.
MBA 8782, Kat. 8993

Topór kamienny odnaleziony przypadkowo w okolicy miejscowości Kojły, gm. Czyże, pow. Hajnowski, to jeden z wielu pozornie podobnych do siebie zabytków zgromadzonych w muzealnej kolekcji. Ma jednak znaczenie szczególne dokumentując kolejny, słabo jeszcze poznany, epizod najstarszych dziejów Podlasia. Swą formą nawiązuje do charakterystycznych toporów „ingulskich” związanych kulturą katakumbową – nomadami północnopontyjskich stepów, którzy zdominowali tamtejszy krajobraz kulturowy w drugiej poł. III i początkach II tys. p.n.e. To jedno z niewielu, choć nie jedyne z poświadczeń wskazujących, iż u schyłku neolitu i w początkach epoki brązu również tu społeczności stepowe odcisnęły swe piętno, przyczyniając się do powstania nowego świata epoki brązu.

Sztylet, Złotoria, gm. Choroszcz, woj. podlaskie, schyłkowy neolit, 2. poł. III-pocz. II tys. p.n.e., krzemień, wysokość 10 cm, szerokość 2,8 cm, grubość 1 cm.
MBA 8542, Kat. 9217

Krzemienny sztylet został odnaleziony podczas ratowniczych badań archeologicznych w Złotorii, miejscu gdzie droga ekspresowa S8 przecina dolinę Narwi. Pod koniec epoki kamienia, około 2500-2000 lat p.n.e. istniała tu wyspecjalizowana pracownia. Z doskonałego krzemienia kredowego wytwarzano dwuścienne siekiery, makrolityczne noże i właśnie sztylety. Ostatnie były nie tylko bronią czy narzędziem. To jeden z najstarszych symboli prestiżu, odzwierciedlający status społeczny i rangę jego posiadacza. Nie każdy mógł sobie na niego pozwolić. Wytworzenie takiego ostrza wymagało dużego doświadczenia i dostępu do dobrego surowca. W okolicy Złotorii, nad brzegiem Narwi skumulowały się oba te elementy – doświadczeni wytwórcy i krzemień importowany zapewne z obszarów dorzecza Niemna. Sztylety, obok innych przedmiotów „luksusowych” są materialnym poświadczeniem zmieniającego się świata i powstania bardziej zaawansowanych struktur społecznych opartych na władzy i prestiżu. Pracownia w Złotorii była odpowiedzią na ten proces. Zaistniał popyt – pojawili się wytwórcy.

Grot, Sośnia, gm. Radziłów, woj. podlaskie, stan. 1, epoka brązu, poł. II-poł. I tys. p.n.e., krzemień narzutowy bałtycki, długość 2,4 cm, szerokość 1,2 cm, grubość 0,4 cm.
MBA 6314, Kat. 6560

Krzemienne grociki strzał są najczęstszym, choć nie jednym, poświadczeniem wykorzystania łuku – jednego z najstarszych wynalazków człowieka, który zrewolucjonizował zarówno techniki polowań jak i działania militarne. Pomimo, iż krzemień powszechnie łączony jest z epoką kamienia, to jednak jej kres nie oznacza bynajmniej końca spektakularnej kariery tego surowca. W epoce brązu powszechnie wykonywano z niego narzędzia i elementy broni, a okazy zbliżone do naszego nie ustępowały skutecznością egzemplarzom wykonanym z brązu.

Topór kamienny, miejscowość nieznana, gm. Sokółka, epoka brązu, 1. poł. I tys. p.n.e. diokryt/skała diokrytowa, długość 12,9 cm, szerokość 4,6 cm, grubość 3,1 cm, średnica otworu 2,4 cm.
MBA 261, Kat. 1315

Znalezisko przypadkowe, przekazane do zbiorów Muzeum Podlaskiego przez J. Zyskowskiego jest interesującym zabytkiem datowanym na okres rozwoju kultury łużyckiej (1700 do 400 p.n.e.), najbardziej znanej kultury archeologicznej epoki brązu.

Czekan typu Nortyken, Goniądz, gm. Goniądz, woj. podlaskie, epoka brązu, 2. poł. II tys. p.n.e., brąz, długość 15,7 cm, średnica otworu 2,2 cm.
MBA 6330, Kat. 6678

Odkryty w Goniądzu czekan jest świadectwem dalekiej wymiany i kontaktów. Narzędzia te produkowano w regionach nadbałtyckich, zwłaszcza Sambii, skąd docierały na rozległe tereny od Meklemburgi po Łotwę. Dobrej jakości surowiec i praktyczna forma zdecydowały o dużej popularności tego uzbrojenia, które stanowiło prestiżowe i śmiercionośne narzędzie.

Siekierka, Las Wroceński, gm. Goniądz, woj. podlaskie, epoka brązu, 2. poł. II tys. p.n.e., brąz, długość 12,4 cm, długość ostrza 6,8 cm, maksymalna szerokość 2,7 cm, maksymalna grubość 2,2 cm, waga 341 g.
MBA 8786, Kat. 9865

Zabytek to tzw. siekiera klinowa. Mocowano ją w L-kształtnym stylisku na wcisk i zabezpieczono ścięgnami zwierzęcymi lub sznurem. Ten sposób oprawy pozwalał na wymianę części pracującej narzędzia bez pozbywania się osady.

Grot oszczepu, Niemirów, gm. Mielnik, woj. podlaskie, okres wpływów rzymskich, 2. dekada II-2. poł. II w. n.e., kultura przeworska, żelazo, długość 24,7 cm, długość liścia 9,7 cm.
MBA 4443, Kat. 6011

Zabytek do zbiorów Muzeum Podlaskiego przekazał w darze J. Saciuk, który znalazł go na terenie żwirowni. Grot charakteryzuje się smukłą, ośmiokątną, rozszerzającą się ku końcowi tulejką z dwoma otworami na nity do zamocowania drzewca. Uwagę przykuwa ornament naniesiony na wąskim liściu. Symetrycznie po obu stronach żeberka łukowato zarysowane, wertykalne pola zdobnicze o krawędziach podkreślonych przez ściśle przylegające do siebie punkciki. Naukowcy interpretują ten rodzaj motywu dekoracyjnego jako stylizowane przedstawienie pary mitycznych smoków – węży, symbolizujących siłę, władzę i magiczną potęgę.

Miecz, Krupice, woj. podlaskie, okres wpływów rzymskich, 1. poł. II-II/III w. n.e., kultura przeworska, żelazo, długość 80 cm, w tym długość klingi 63,5 cm, długość jelca 7,6 cm, szerokość 1,5 cm, średnica pierścienia 7,3x5,5 cm.
MBA 389, Kat. 3106

Rzymski miecz obosieczny, z rękojeścią zakończoną kolistą głowicą znaleziony został w grobie nr 106 podczas ratowniczych badań wykopaliskowych prowadzonych w 1972 roku na cmentarzysku w Krupicach. Zgodnie z obowiązującymi w kulturze przeworskiej rytuałem pogrzebowym został on wielokrotnie zgięty – przypuszcza się, iż w ten sposób symbolicznie pozbawiono go mocy. Egzemplarz z Krupic, wykuty w pracowni płatnerskiej na terenie Cesarstwa Rzymskiego, jest dotychczas jedynym tego typu zabytkiem z obszaru Polski. Nie wiemy, czy w nadbużańskie okolice trafił jako import, czy może był wojennym trofeum? Poza nim w grobie znalazły się dwa żelazne groty broni drzewcowej, zniszczone umbo, dwa nity, sprzączka i dwa okucia końca pasa, dwie ostrogi, fragmenty grzebienia z poroża i ułamki naczyń glinianych. Niestety, ze względu na stan zachowania przepalonych kości nie udało się określić płci zmarłego a jedynie jego wiek w chwili śmierci – 15-25 lat.

Grot oszczepu, Krupice, gm. Siemiatycze, woj. podlaskie, okres wpływów rzymskich, 1. poł. II-2. poł. II w. n.e., kultura przeworska, żelazo, długość 18,4 cm, długość tulei 6,7 cm, maksymalna szerokość liścia 3,4 cm.
MBA 596, Kat. 4469

Grot oszczepu, Krupice, gm. Siemiatycze, woj. podlaskie, okres wpływów rzymskich, 1. poł. II/ 2. poł. II w. n.e., kultura przeworska, żelazo, długość 32,0 cm, długość tulei 8,5 cm, maksymalna szerokość liścia 3,7 cm.
MBA 596, Kat. 4564

Grot oszczepu, Krupice, gm. Siemiatycze, woj. podlaskie, okres wpływów rzymskich, 1. poł. II/ 2. poł. II w. n.e., kultura przeworska, żelazo, długość 25,2 cm, długość tulei 6,4 cm, maksymalna szerokość liścia 3,9 cm.
MBA 389, Kat. 3318

Miecz, Hołówki Duże (okolice) gm. Juchnowiec Kościelny, woj. podlaskie, okres wpływów rzymskich, III-V w. n.e., żelazo, długość 87 cm, szerokość głowni 4,5 cm.
MBA 8317, Kat. 8695

Proporcje i sposób wykonania pozwala nam domniemywać ze jest to spatha, czyli długi miecz z okresu wypływów rzymskich, popularny wśród ekwitów oraz jazdy barbarzyńskiej. Należał do drogiego wyposażenia i był popularny pod koniec okresu wpływów rzymskich – czasie, w którym konnica odgrywała coraz większe znaczenie na polach bitew.

Grot włóczni, Wnory-Wypychy, gm. Kulesze Kościelne, woj. podlaskie, wczesne średniowiecze, XI-XII w. n.e., długość 26,7 cm, długość tulei 9,2 cm, maksymalna szerokość liścia 3,3 cm.
MBA 1, Kat. 1

Grot włóczni odnaleziony na terenie grodziska wczesnośredniowiecznego we Wnorach-Wypychach rozpoczął proces budowy zbiorów archeologicznych. Z historią przekazania i dokumentacji zabytku wiążą się słynne nazwiska: darczyńcy – wybitnego archeologa Jerzego Antonowicza, kierownika Kompleksowej Ekspedycji Jaćwieskiej, Jana Jaskanisa późniejszego dyrektora naszego Muzeum oraz Danuty Jaskanis, kierownika Działu Archeologii.

Topór, okolice Supraśla, gm. Supraśl, woj. podlaskie, wczesne średniowiecze, X-XIII w. n.e., żelazo, długość 14,8 cm, wysokość osady 3,5 cm.
MBA 323, Kat. 2852

Zabytek przekazany do zbiorów Muzeum Podlaskiego przez W. Załęskiego rzeźbiarza, literata, regionalisty, miłośnika historii, wieloletniego nauczyciela i dyrektora Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych w Supraślu.

Topór, okolice Supraśla, gm. Supraśl, woj. podlaskie, wczesne średniowiecze, X-XIII w. n.e., żelazo, długość 15 cm, szerokość ostrza 7,7 cm.
MBA 408, Kat. 442

Hełm, miejscowość nieznana, XIV-XV w. n.e., żelazo, maksymalna wysokość 22 cm, średnica elipsoidalnej krawędzi 20 i 22 cm, szerokość obręczy 5 cm.
MBA 8694, Kat. 9668

Hełm posiada cechy typowe dla złotoordyjskiego uzbrojenia ochronnego, które spopularyzowało się w Złotej Ordzie w XIV – pierwszej połowie XV w. Bazując na podobieństwie do niezwykłego okazu zachowanego w zbiorach Metropolitan Museum w Nowym Jorku oznaczonego inskrypcją wskazującą właściciela – Chana Złotej Ordy, Dżany Bega (1342-1357) możemy go datować na połowę lub drugą połowę XIV w. Najpewniej hełm ten można łączyć z czasami operacji militarnych Chana Dżany Bega prowadzonych na obszarach Kaukazu i Krymu.

Szable, miejscowość nieznana, XIV-XV w. n.e., żelazo:
- długość całkowita 108,5 cm, długość głowni 100 cm, długość trzpienia rękojeści 10,5 cm, długość jelca 9 cm.
MBA 8694, Kat. 9669
- długość całkowita 114 cm, długość głowni 103,5 cm, długość trzpienia rękojeści 10 cm.
MBA 8694, Kat. 9670
długość całkowita 117 cm, długość głowni 107 cm, długość trzpienia rękojeści 10,5 cm.
MBA 8694, Kat. 9671

Szabla jako oręż wywodzi się ze wschodu z gorących stepów Azji Środkowej. Na tereny dzisiejszej Polski dotarła prawdopodobnie wraz z najazdami tatarskimi.

Miecz, okolice wsi Przewalanka, gm. Supraśl, woj. podlaskie, późne średniowiecze/okres nowożytny, XIV-XVI w. n.e., żelazo, długość 71,5 cm, długość głowni 60 cm, szerokość głowni 4 cm, długość jelca 16,5 cm.
MBA 8196, Kat. 7866

Nadziak, Tykocin, gm. Tykocin, woj. podlaskie, okres nowożytny, XVI-XVII w. n.e., żelazo, długość żelaźca 18,6 cm, średnica obucha 4,3/4,6 cm, długość wąsa 8,5 cm.
MBA 8257, Kat. 8204

„Nadziak, nazwa broni wzięta żywcem z tureckiego, w którym to języku nadżak oznacza czekan, tern się różniący od obucha, że w obuchu koniec ostry przeciwległy młotkowi jest nieco zakrzywiony do dołu, w nadziaku zaś czyli czekanie idzie naprost od młotka”
[Zygmunt Gloger, Encyklopedia Staropolska, t. 3, s. 251].

Pistolet skałkowy, Tykocin, rzeka Narew (na W od budynku Urzędu Miasta), początek XIX w., metal drewno, długość 32 cm, długość lufy 17,5 cm.
MBA 8525, Kat. 9179

Zabytek jest darem Osowieckiego Towarzystwa Fortyfikacyjnego. Przekazano go do zbiorów Muzeum Podlaskiego w 2002 roku.