Skarb z Goniądza

Skarb monet srebrnych z Goniądza, Królestwo Polskie, Królestwo Pruskie, 2. połowa XVII w., ukryty po 1699 r.
MB/N/974/1–17

Latem 1977 r. w nieznanych okolicznościach odkryto w Ostrołęce skarb monet, z którego 17 egzemplarzy trafiło do zbiorów Muzeum Okręgowego w Białymstoku. Są to monety polskie i pruskie: tymfy (złotówki) Jana Kazimierza (1663–1666), orty (1659, 1668) i szóstaki (1662, 1664) tego władcy, szóstaki Jana III Sobieskiego (1680–1681), orty Fryderyka III (1698–1699).

Depozyt ukryto po 1699 r. i składem swym nie odbiega on od innych, podobnie datowanych znalezisk z naszego regionu. Zawiera pokaźną domieszkę monety pruskiej – zyskującej na popularności na przełomie XVII i XVIII w. W sytuacji niemal całkowitego zawieszenia produkcji monety rodzimej, docierała ona do nas na skutek ożywionych kontaktów handlowych z Królewcem. Jej obieg ułatwiało wizualne podobieństwo do pieniądza polskiego i zastosowanie tradycyjnych, polskich nominałów (ort, szóstak, trojak, etc.). Monety zdeponowano najprawdopodobniej w czasie III wojny północnej (1700–1721), podczas której Rzeczpospolita Obojga Narodów formalnie pozostawała neutralna do 1704 r., ale faktycznie znaczna część walk toczyła się na jej terytorium już od 1700 r.

Tymf koronny Jana II Kazimierza, Królestwo Polskie, Bydgoszcz lub Kraków, 1663 r., srebro, średnica: 30,8 mm, waga: 5,44 g
MB/N/974/12

Av.: Pod koroną monogram królewski: ICR. W podwójnym otoku napisy – zewnętrzny: DAT PRETIVM SERVATA SALVS:, wewnętrzny: POTIORQ 3 METALLO EST. 

Rv.: Pod koroną czteropolowa tarcza z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów oraz napisem w dwóch wierszach: XXX GRO / •POL•. Po bokach tarczy inicjały: A – T. W otoku napis przedzielony u góry koroną: MONET•NOV ARG•REG•POLON 1663•.

Rant: Gładki.

Tymf koronny Jana II Kazimierza, Królestwo Polskie, Bydgoszcz lub Kraków, 1664 r., srebro, średnica: 30,9 mm, waga: 6,50 g
MB/N/974/9

Tymf koronny Jana II Kazimierza, Królestwo Polskie, Bydgoszcz lub Kraków, 1664 r., srebro, średnica: 30,3 mm, waga: 6,44 g
MB/N/974/11

Tymf koronny Jana II Kazimierza, Królestwo Polskie, Bydgoszcz lub Kraków, 1665 r., srebro, średnica: 31,0 mm, waga: 6,62 g
MB/N/974/8

Tymf koronny Jana II Kazimierza, Królestwo Polskie, Bydgoszcz lub Kraków, 1666 r., srebro, średnica: 31,3 mm, waga: 6,03 g
MB/N/974/10

Ort koronny Jana II Kazimierza, Królestwo Polskie, Poznań, 1659 r., srebro, średnica: 30,2 mm, waga: 5,82 g
MB/N/974/13

Av.: Ukoronowane popiersie monarchy zwrócone w prawo. W otoku napis przedzielony u góry koroną władcy: IOAN:CASIMI:D G:REX:POL & SVEC M [...].

Rv.: Pod koroną pięciopolowa tarcza ze skwadrowanymi herbami Polski i Litwy; w polu sercowym herb Snopek. Po bokach tarczy oznaczenie nominału: 1 – 8 oraz inicjały: A – T. W otoku napis przedzielony u góry koroną, a u dołu tarczą z herbem Wieniawa: :MONETA:NOVA:RE – GN [...] OLON:1659.

Rant: Gładki.

Ort koronny Jana II Kazimierza, Królestwo Polskie, Bydgoszcz, 1668 r., srebro, średnica: 29,8 mm, waga: 5,60 g
MB/N/974/14

Av.: Ukoronowane popiersie monarchy zwrócone w prawo. Pod ramieniem inicjały: T•L•B•. W otoku napis przedzielony u góry koroną władcy, a u dołu tarczą z herbem Ślepowron: IOANxCASIMIRxD G – REX POLx& SVEx.

Rv.: Pod koroną pięciopolowa tarcza ze skwadrowanymi herbami Polski i Litwy; w polu sercowym herb Snopek. Po bokach tarczy oznaczenie nominału: 1 – 8. W otoku napis przedzielony u góry koroną: MONETxNOVAxARGxREGxPOLx1668x.

Rant: Gładki.

Szóstak koronny Jana II Kazimierza, Królestwo Polskie, Bydgoszcz, 1662 r., srebro, średnica: 24,9 mm, waga: 3,22 g
MB/N/974/4

Av.: Zwrócone w prawo popiersie władcy w koronie przedzielającej u góry napis otokowy: IOH [...] I [...] D G:REX•POL•& SVE [...].

Rv.: Pod koroną łacińska cyfra: VI. Poniżej tarcze z herbami Polski, Litwy i Snopkiem Wazów rozdzielającym w dole inicjały: T – T. W otoku napis przedzielony u góry koroną, a u dołu herbem Ślepowron: GROS [...] ARG•SEX• – REG:POL•1662.

Rant: Gładki.

Szóstak koronny Jana II Kazimierza, Królestwo Polskie, Bydgoszcz, 1664 r., srebro, średnica: 24,8 mm, waga: 3,83 g
MB/N/974/5

Szóstak koronny Jana II Kazimierza, Królestwo Polskie, Bydgoszcz, 1664 r., srebro, średnica: 25,0 mm, waga: 2,96 g
MB/N/974/7

Szóstak litewski Jana II Kazimierza, Wielkie Księstwo Litewskie, Wilno, 1664 r., srebro, średnica: 25,4 mm, waga: 3,30 g
MB/N/974/6

Av.: Zwrócone w prawo popiersie władcy w zbroi oraz koronie. W otoku napis przedzielony w dole inicjałami: T•L•B•, a w górze koroną: •IOAN•CASIMI – D [...] G•REX•PO:&:S.

Rv.: Pod mitrą Pogoń Litewska. Poniżej oznaczenie nominału: VI i tarcza z herbem Kryszpin. W otoku napis rozdzielony w górze mitrą, a w dole tarczą herbową: GROS•ARGEN•SEX – MAG•DVC•LIT•1664.

Rant: Gładki.

Szóstak koronny Jana III Sobieskiego, Królestwo Polskie, Bydgoszcz, 1680 r., srebro, średnica: 25,0 mm, waga: 3,25 g
MB/N/974/15

Av.: Zwrócone w prawo popiersie władcy w wieńcu laurowym. W otoku napis przedzielony u dołu popiersiem: IOAN•III D•G REX POL•M•D•L•R•P•.

Rv.: Pod koroną łacińska cyfra VI. Poniżej tarcze z herbami Polski, Litwy i Sobieskich. Dolna część tarczy przedziela datację: 16 – 80. W otoku napis przedzielony u góry koroną, a u dołu owalną tarczą z herbem Leliwa: GROS•ARG•SEX – REG•POLONIÆ.

Rant: Gładki.

Szóstak koronny Jana III Sobieskiego, Królestwo Polskie, Bydgoszcz, 1681 r., srebro, średnica: 24,9 mm, waga: 3,22 g
MB/N/974/16

Ort Fryderyka III, Królestwo Pruskie, Królewiec, 1698 r., srebro, średnica: 29,7 mm, waga: 6,37 g
MB/N/974/2

Av.: Zwrócone w prawo popiersie monarchy w zbroi, w koronie i z mieczem w prawej ręce. W otoku napis przedzielony u góry koroną władcy: FRIDERICUS•III•D•G•M•B•S•R•I•A•C & – E•.

Rv.: Pod koroną orzeł z literą F na piersi, rozdzielający w dole oznaczenie nominału: 1 – 8 oraz niżej inicjały: S – D. W otoku napis rozdzielony u góry koroną: SUPREMUS DUX IN PRUSSIA*1698 (w miejscu danej tu gwiazdki pięciopłatkowa rozetka).

Rant: Gładki.

Ort Fryderyka III, Królestwo Pruskie, Królewiec, 1698 r., srebro, średnica: 30,3 mm, waga: 5,87 g
MB/N/974/3

Ort Fryderyka III, Królestwo Pruskie, Królewiec, 1699 r., srebro, średnica: 28,7 mm, waga: 5,72 g
MB/N/974/1

Ort Fryderyka III, Królestwo Pruskie, Królewiec, 1699 r., srebro, średnica: 29,2 mm, waga: 6,44 g
MB/N/974/17