Projekt realizowany przez Alinę Dębowską–Jankiewicz, kustosza Muzeum Podlaskiego w Białymstoku w ramach programu stypendialnego Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi dla Twórców Ludowych ze środków Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi pod honorowym patronatem Muzeum Podlaskiego w Białymstoku.
Jednym ze świadectw kulturowego bogactwa mniejszości białoruskiej zamieszkującej obecne województwo podlaskie są ręczniki obrzędowe, których zdobnictwo jest unikatowe nie tylko w skali kraju. Ręcznik ozdobiony niepowtarzalnym zdobnictwem to relikt, który mówi nam niezwykle dużo o bogactwie nie tylko kultury materialnej, a także duchowej. Stanowił obowiązkowy element obrzędowości społecznej, rodzinnej, dorocznej mieszkańców wsi. Towarzyszył człowiekowi w jego życiowej drodze. Był niemym świadkiem w czasie chrztu, ślubu, wesela czy pogrzebu. Młode dziewczęta obowiązkowo przygotowywały w ramach posagu 3-5 ręczników. W domach i cerkwiach zdobiono nim obrazy święte- ikony. Zdobione nim były także przydrożne i cmentarne krzyże. Wieszano je jako dziękczynienie Bogu za wysłuchanie próśb.
Pomysł odtworzenia ręczników obrzędowych ze zdobnictwem z przełomu XIX./XX w. dojrzewał we mnie przez kilka lat. W tym czasie realizowałam wiele działań, które bezpośrednio lub pośrednio dotyczyły podlaskiej tkaniny ludowej, w tym ręcznika obrzędowego. Prowadziłam badania terenowe, wykłady, warsztaty haftu i koronki, spotkania z mieszkańcami, organizowałam wystawy.
W polu moich zainteresowań było najstarsze wzornictwo ręczników obrzędowych, które „odeszło” w zapomnienie po 1915 r., po tzw. bieżeństwie, w którym większość ludności białoruskiej zamieszkującej Podlasie wzięła udział. Opuszczając swoje domy, pakując się w pośpiechu zabierała ze sobą wszystko, co najcenniejsze. A wracając po 5-6 latach z uchodźctwa zastawała puste, opuszczone a często spalone domostwa. Wraz z odbudową nowego życia często brakowało depozytariuszy, którzy mogliby przekazać tradycyjne wzornictwo kolejnym pokoleniom. Albowiem duża część mieszkańców nie powróciła do rodzinnych stron, ginąc w czasie I wojny światowej, rewolucji, a także od chorób i głodu.
W latach 20.XX w. zmieniło się radykalnie wzornictwo ręczników obrzędowych. Haft liczony, krzyżykowy w tonacji czerwono- czarnej został zastąpiony wielobarwnym haftem płaskim.
W ramach stypendium przeprowadziłam kwerendy w Muzeum Podlaskim w Białymstoku, Podlaskim Muzeum Kultury Ludowej, Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu, Muzeum Małej Ojczyzny w Studziwodach oraz u osób prywatnych. Dotarłam do wzornictwa z przełomu wieku XIX/XX w. W tym obok ręczników zdobionych haftem tkackim dominował haft krzyżykowy czarno- czerwony, który postanowiłam w ramach projektu promować i zachować od zapomnienia. Wybrałam 5 ręczników zdobionych ornamentem geometrycznym, jak i roślinnym. Zrysowany ornament przeniosłam na tkaninę lnianą utkaną w latach 30.XX w. przez mieszkankę pow. hajnowskiego. Odtworzyłam także koronkę szydełkową zdobiącą końce ręczników.
Program stypendialny Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi dla Twórców Ludowych ze środków Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Realizowany pod honorowym patronatem Muzeum Podlaskiego w Białymstoku przy wsparciu Fabryki Nici Ariadna S.A.
